Տագնապո՞ւմ եք, վախենու՞մ՝ դուք մենակ չեք

PanARMENIAN.Net - Կորոնավիրուսի համավարակը վատ է անդրադարձել միլիոնավոր մարդկանց հոգեկան առողջության վրա, ասում են Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունում (ԱՀԿ): Ամբողջ աշխարհում մարդիկ հայտնվել են դժվար կացության մեջ համավարակի հետևանքով ստեղծված պայմանների՝ մարդկային շփումների ու տեղաշարժի սահմանափակումների և այլ ճգնաժամային իրավիճակների պատճառով: Եվ դա չէր կարող անհետևանք անցնել:

Իսկ ինչպիսի՞ն է իրավիճակը Հայաստանում, և ի՞նչ անել այս պայմաններում հոգեկան առողջությունը պահպանելու համար: PanARMENIAN.Net -ը փորձել է ստանալ այս հարցերի պատասխանները՝ զրուցելով հոգեբան և հոգեթերապևտ Արման Բեգոյանի հետ:

Ապրիլին և մայիսին ՀՀ-ում հոգեբաններին դիմողների թիվը կտրուկ աճել է

«Ապրիլից մեզ մոտ հոգեբաններին դիմողների թիվը ավելացավ, ես դա նկատում եմ թե՛ իմ պրակտիկայում, թե՛ կոլեգաներիս: Իմ մասով կասեմ, որ ապրիլից մոտ 50%-ով ավելացավ դիմողների թիվը, պիկը եղավ մայիսին, և մինչև հիմա ավելանում են: Բնականաբար փոխվեց նաև ֆորմատը, սահմանափակումներով պայմանավորված՝ ավելացավ օնլայն սեսիաների թիվը. մայիսին դիմողների մոտ 80%-ն օնլայն էր: Հիմա արդեն այդ տենդենցը նվազել է՝ մոտ 50-50 է», - ասում է հիմնականում տագնապային խանգարումների վրա մասնագիտացած հոգեբանը:

Թեև Բեգոյանին մինչ այդ էլ հիմնականում դիմում էին տագնապային խանգարումներ ունեցող մարդիկ, այժմ, ըստ նրա, խնդիրները խորացել են՝ պայմանավորված կորոնավիրուսի հետևանքով առաջացած անորոշությամբ, սահմանափակումներով և ֆինանսական խնդիրներով։

«Սկսեցին դիմել իմ հին այցելուները, որոնց հետ աշխատել եմ 1-2 տարի առաջ կամ ավելի վաղ: Եվ ես նկատում եմ, որ այն մարդիկ, ովքեր որոշ չափով արդեն հաղթահարել էին խնդիրը, կրկին կանգնել են դրա առջև: Մյուս կողմից էլ՝ մարդիկ, որոնք չունեին տագնապային խնդիրներ, սակայն նրանց բնորոշ էր տագնապայնությունը որպես բնավորության գիծ, ձեռք բերեցին խնդիրներ: Կարող եմ ասել, որ ամենամեծ ազդեցությունը համավարակը թերևս թողել է օբսեսիվ-կոմպուլսիվ (կպչուն-սևեռուն) խանգարումներ ունեցողների վրա, որովհետև այս համավարակի ֆոնին ընդունված պրոֆիլակտիկ միջոցների շրջանակում սկսեց խրախուսվել այն վարքագիծը, որը պարարտ հող է օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարման համար: Օրինակ՝ ձեռքերը հաճախակի լվանալը, երկար դա անելը, հաճախակի ախտահանումը, տարբեր տեղերին չդիպչելը, դիպչելուց հետո լվացվելը և այլն: Սրանք բոլորը համավարակի պայմաններում օբյեկտիվ պատճառներ ունեն, սակայն քանի որ այս բոլոր գործողությունները նաև ամենատարածվածն են օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարում ունեցող մարդկանց շրջանում, համավարակը, կարծես, նրանց արդարացում է տալիս մտածելու, որ այդպես է ճիշտ», - նշում է Բեգոյանը՝ հավելելով, որ համավարակի ֆոնին ընդհանրապես ավելացել է անորոշության զգացումն ապագայի հանդեպ:

«Կուզե՞ք խոսել այդ մասին…»

Ըստ մասնագետի՝ տարբեր հետազոտություններ փաստում են, որ այս համավարակի հետևանքով մարդկությունը երկարաժամկետ խնդիրներ կունենա, կմեծանա բեռը հոգեկան առողջության ոլորտի մասնագետների վրա:

«Առաջիկա 2 տարում, հնարավոր է, ավելի շատ մարդիկ սկսեն դիմել հոգեբանական ծառայությունների: Ընդ որում, կդիմեն թե՛ ռեալ խնդիրներ ունեցողները (քանի որ մարդիկ տարբեր կերպ են հաղթահարում այս դժվարությունները), թե՛ այն մարդիկ, ովքեր ուղղակի այս ամենի արդյունքում հասկացան հոգեկան առողջության կարևորությունը: Բայց կան հիմքեր ենթադրելու, որ պահանջարկի մեծացման ֆոնին կմեծանա նաև «անդունդը» մարդկանց տարբեր շերտերի հոգեկան առողջության մակարդակների միջև: Քանի որ աշխարհի տարբեր երկրներում հոգեբանների և հոգեթերապևտների ծառայությունները համեմատաբար թանկ արժեն, մարդիկ, որոնք ունեն միջոցներ, կդիմեն և խնդիրները հաղթահարած դուրս կգան: Իսկ հնարավորություններ չունեցողները կմնան իրենց խնդիրների հետ, ցավոք», - կարծում է հոգեբանը:

Սովորել մտածել, վերլուծել, հարցադրումներ անել

Բեգոյանի խոսքով՝ կան գործիքներ, որոնք կարելի է կիրառել այս ճգնաժամային իրավիճակում հոգեկան առողջության պահպանման համար, սակայն երբեմն դրանց մասին ավելի հեշտ է խոսել, քան իրականացնել:

«Հիմնական գործիքը քննադատական մտածողության հմտությունների զարգացումն է: Այն սկսվում է ստացվող ինֆորմացիայի ընկալումից. պետք է փորձել վերլուծել ցանկացած տեղեկատվություն, որը մենք ստանում ենք: Դրա համար կարելի է կիրառել ռացիոնալ մոտեցում ձևավորելու հարցում օգնող «Սոկրատեսյան հարցադրումները». տվե՛ք ձեզ հարցեր՝ ի՞նչ հիմքեր ունեմ հավատալու այս ինֆորմացիային, ի՞նչ հակափաստարկներ կան, ի՞նչ այլ տեսանկյունից կարելի է նայել այս իրավիճակին, ո՞րն է դրա զարգացման ամենավատ սցենարը, իսկ ո՞րն է ամենալավը և այլն: Սա կարևոր է, որովհետև տագնապային խնդիրների դեպքում հիմնական սխալը կատաստրոֆիզացիան է, երբ մարդու ուղեղը տանում է նրան դեպի հնարավոր ամենավատ սցենարը», - ասում է հոգեթերապևտը` բացատրելով, որ դա մեր ուղեղի պաշտպանական ռեակցիան է:

Վերհիշելով մարտին և ապրիլին շրջանառվող միֆերի մեծ քանակն ու դրանց հավատացող մարդկանց բանակը, Բեգոյանը նշեց (և այս հարցում մեր խմբագրությունը միանում է հոգեբանի ասածներին), որ միշտ կարևոր է ուշադրություն դարձնել տեղեկատվության աղբյուրներին, հեղինակներին, գիտնականների դեպքում ուշադրություն դարձնել մասնագետների որակավորմանը, կոմպետենտության աստիճանին, հոդվածում արված հղումներին:

Շարունակել պլանավորել, լինել ակտիվ և շփվել

Մասնագետի խոսքով՝ կարևոր հանգամանք է նաև ապագայի մասին մտածել շարունակելը:

«Եվ խոսքը ոչ թե երազանքների մասին է, այլ կոնկրետ խնդիրներ դնելու և լուծելու: Պետք է մտածել, որ այն, ինչ կատարվում է, պլանավորված չէր, բայց արդեն եղել է, և պետք է հասկանալ՝ ինչ կարելի է անել, ոնց շարունակել ապրել, հնարավոր սցենարներ մշակել և ունենալ ելքի մի քանի տարբերակ: Այսինքն՝ կարևոր է ֆիքսվել խնդիրների լուծման վրա: Բնականաբար, այդ ամենի համար կարևոր է ունենալ մոտիվացիա, և դա ամենադժվարն է», - ասում է հոգեբանը:

Ըստ նրա՝ հոգեկան առողջության պահպանման մեկ այլ կարևոր նախապայման է նաև ֆիզիկական ակտիվությունը. «Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ երկարատև կարանտինից հետո աշխատանքի վերադարձած մարդիկ շատ արագ են «սպառվում»: Հիմա էլ կան մարդիկ, որ դեռ տնից են աշխատում: Եվ նման պայմաններում շատ կարևոր է ֆիզիկական ակտիվությունը: Դա կարող է լինել սպորտի տեսքով. այն նաև բնական անտիդեպրեսանտ են անվանում, քանի որ խթանում է էնդորֆինների և տրամադրության կարգավորման պրոցեսում ներգրավված այլ հորմոնների անհրաժեշտ քանակի սեկրեցիային: Բացի այդ, մարզումները տալիս են մարդուն ինքնավստահություն, որն անհրաժեշտ է այս խնդիրները հաղթահարելու համար»:

Հոգեբանն ընդգծում է նաև շփման, սոցիալիզացիայի կարևորությունը: Ըստ նրա՝ շփումը մարդու կյանքում առանձնահատուկ տեղ է զբաղեցնում. «Եվ խոսքը ոչ թե որևէ սերվիսի շրջանակում շփման մասին է, այլ լիարժեք՝ մտքերի փոխանակման և իրար հասկանալու վրա հիմնված շփման: Դա օգնում է մարդուն օբյեկտիվ և «արթուն» մնալ: Ինչքան մենք ավելի քիչ ու միևնույն մարդկանց հետ ենք շփվում, այդքան մեր մտածողությունը կարծրանում է, որովհետև մենք անընդհատ մեր իսկ գաղափարներն ու հիմնավորումներն ենք լսում և դադարում ենք բաց լինել նոր տեսակետերի և գիտելիքների համար»: