Բաց կրթության փիլիսոփայության հիմքում կիսվելն է

Բաց կրթության փիլիսոփայության հիմքում կիսվելն է, ընդ որում՝ այստեղ կիսվելը չի վերաբերում դասընթանցների կամ դասագրքերի բովանդակությանը: Գաղափարն այն է, որ կիսում ես իրական փորձդ, հմտությունդ, որի մասին ուզում ես պատմել: Գաղափարը նրանում է, որ երկարաժամկետ հեռանկարում աշխատանքի մի մաս է դառնալու աշխատանքդ հրապարակայնորեն կատարելը, կիսվելով մարդկանց հետ նրանով, ինչ օրեցօր անում ես, անկախ նրանից, թե ինչ մասնագիտություն ունես:

Դա դառնում է կրթության մի տեսակ ու արդեն ինքդ ես ունենում մի փոքր խումբ, որը քեզ հետևում է, մինչ աշխատում ես: Դա կարող են լինել թե մեծահասակներ, թե դպրոցականներ, որոնք, օրինակ, ուզում են ինժեներ դառնալ: Վերջնական գաղափարը դա է: Վերջին հաշվով, մենք փորձում ենք կոտրել այն կարծրատիպը, թե կրթությունը միայն հատուկ խմբին, հատուկ բուհերում, ու, իհարկե, գումարի դիմաց հասանելի մի բան է: Ուզում ենք, որ կրթությունը դառնա նույնքան առօրյա երևույթ, որքան հասարակական ենթակառուցվածքներն են, օրինակ` ճանապարհը, ջուրը, էներգիան:

Բարդ հարց է, քանի որ ցանկացած Կառավարություն ուզում է ստեղծել գիտելիքահեն տնտեսություն: Դա ինքնըստինքյան տեղի չի ունենա ու այն չէ, ինչ կտարբերի երկիրը մյուսներից: Ամբողջ աշխարհը շարժվում է դեպի գիտելիքահեն տնտեսություն: Նախկինում այն աշխատանքները, որոնք շատ աշխատուժ ու թուղթ էին պահանջում, այսօր էլեկտրական սարքերի միջոցով են արվում, ինչն ավելի արագ է, ավելի որակով ու մատչելի, արդյունքում էլ ստանում ես ավելի որակյալ ծառայություն: Սակայն այդ գործընթացը ներդումներ ու անցումային շրջան է պահանջում:

Առաջին MOOC-երը ծագեցին Open Education Resources շարժումից: Տերմինը 2008 թվականին հորինեց Դեյվ Քորմյերը` արքայազն Էդվարդի կղզու համալսարանից, ի պատասխան «Կոնեկտիվիզմը և կապակցված գիտելիքը» (Connectivism and Connective Knowledge) խորագրով դասընթացներին: Դասընթացը, որը վարում էին Աթաբասկայի համալսարանից Ջորջ Սիմենսն ու Ազգային հետազոտական խորհուրդից Սթիվեն Դոունսը, բաղկացած էր Մանիթոբայի համալսարանի ընդլայնված կրթության 25 վճարովի հիմունքով սովորող ուսանողից, ինչպես նաև 2200 ուսանողից, ովքեր հետևում էին դասընթացին օնլայն ու դրա համար չէին վճարում:

Ամեն երկիր ուրույն է: Ընդհանուր առմամբ` լավ գաղափար է: Սակայն որոշում ընդունողներին կրթելն ու տեղեկացնելը դժվար է, քանի որ նրանք մտածում են, թե առանց այդ էլ բավականին կրթված ու տեղեկացված են, և ավելին իրենց պետք չէ: Իմ երկրում դա այդպես է, ուստի դա կարող է բարդ լինել: Բացի դրանից, նույնիսկ ավտորիտար երկրների կառավարություններում որոշում ընդունող մարդիկ (չեմ ասում, որ ՀՀ-ն այդպիսի երկիր է, քանի որ տեղյակ չեմ) առայժմ քիչ թե շատ անում են այն, ինչ ուզում են մարդիկ: Եթե նրանց ճանապարհ է պետք, ապա կառուցում են այն, եթե սննդի խանութներ պետք լինեն, մարդիկ կստանան դրանք: Այդ պատճառով, իմ կարծիքով, կարևոր է, որ մարդկանց հասանելի լինի կրթությունն ու ենթակառուցվածքները, որ ինքնուրույն կրթվելու հնարավորություն ստանան:

Կրթության տարածումն ինտենսիվ գործընթաց է, որը պահանջում է շատ ժամանակ, տեխնոլոգիաներ, ներդրումներ: Դա խոշոր նախաձեռնություն է, և միշտ խորհուրդ եմ տալիս մարդկանց ինքնուրույն կրթվելու հնարավորություն տալ: Դրանով բոլորին չես հասնի, բայց ում հասնես, առնվազն կանես դա հասանելի մեթոդով:

Ինձ նորից ու նորից ասում են, թե այդ երևույթները պիտի ինքնածախսածածկ լինեն, սակայն ոչ մի ենթակառուցվածքի հետ այդպես չի լինում: Ոչ մեկի հետ: Ու անխոհեմ է նման բան ակնկալել: Դպրոցներն ինքնաբավ չեն, նրանք կառավարություններին շատ փող արժեն: Այդ պատճառով, MOOC-երի ինքնաֆինանսավորման ակնկալումն ինձ համար անիմաստ է:

Կրթությունն ուղղված է այն մարդկանց, որոնք քիչ հավանական է, որ կարող են այն իրենց թույլ տալ: Քիչ հավանական է, որ նրանք ունեն աշխատանք և առավել հավանական է, որ դա երեխաներ են: Ինչպե՞ս են նրանք վճարելու կրթության համար: Երբ մարդիկ ճանապարհ են կառուցում, նրանք չեն սպասում, որ այն ինքնաֆինանսավորվելու է: Դա կարևոր է թե՛ մարդկանց, թե՛ կառավարությունների համար, ու նրանք գտնում են այն իրագործելու միջոցներ: Այո, MOOC-երը գումարային մեծ ներդրումներ են պահանջում:

Վախենում եմ հայտարարել. «օ, եկեք հայերեն MOOC-եր ստեղծենք», քանի որ դա կնշանակի, որ նրանցից օգուտ կստանան միայն հայերեն իմացողները: MOOC-երի լավագույն կողմն այն է, որ կարելի է ներգրավել բազմաթիվ երկրների ու մշակույթների ներկայացուցիչների: Իհարկե, այդպես եմ ասում, քանի որ ինքս անգլալեզու MOOC-եր էի առաջարկում և տեսա, ինչպես դա տեղի ունեցավ: Ապագայում ուրախ կլինեի տեսնել բազմալեզու MOOC-եր: Սակայն, այս պահին չեմ կարծում, որ այս փուլում դա իրագործելի է: Եթե հայկականի պես փոքր լեզվական խմբի անդամ լինեի, կկենտրոնանայի հայերեն լեզվով առկա ռեսուրսների տարածման վրա: Սա կլիներ իմ առաջին առաջնահերթությունը. այսպես, եթե նրանք մասնակցեին այլ MOOC-երի, կկարողանային իրենց ռեսուրսները ներդնել այնտեղ, ընդհանուր պաշարին:

Ժամանակին զուգընթաց մարդիկ կկարողանան ստեղծել այդ ռեսուրսներն իրենց լեզուներով և թարգմանել առկա MOOC-երը: Դա կլինի լավագույնը: Այս պահին ավելի շատ շեշտը կդնեի ռեսուրսների ստեղծման վրա, ոչ թե MOOC-երի: Ռեսուրս ասելով նկատի ունեմ բովանդակությունը` տեքստեր, տեսանյութեր, լուսանկարներ և այլն: Ստիպված չէի լինի ներգրավել մասնագետների՝ բովանդակություն ստեղծելու համար, այլ կդարձնեի դա կրթական պրոցեսի մաս: Գիտեմ, Հայաստանն ունի սեփական կրթական համակարգը, ուստի ցանցում կիսվելիք բովանդակության ստեղծումը կարելի է կրթության մի մաս դարձնել: Դա ավելի արագ է և մատչելի:

Այո, կարող է լինել թանկ, բայց պարտադիր չէ: Գիտեմ, որ կան բազմաթիվ բավականին թանկարժեք MOOC կուրսեր: Coursera-ի MOOC-երից որոշները բավականին թանկ արժեն, քանի որ հեղինակները վարձում են պրոֆեսիոնալ տեսանկարահանման և մոնտաժի խմբեր, և ընդհանրապես դրանց վրա աշխատող մասնագետներին բարձր են վճարում: Այն MOOC-երը, որ ես ու Ջորջ Սիմենսն ենք ստեղծել, բավականին մատչելի էին, և, կարծում եմ, այդպես կարելի է անել Հայաստանում: Բայց դա որոշակի գիտելիքներ և հմտություններ են պահանջում: Ճակատագրի հեգնանքով՝ որքան ավելի քիչ գիտելիք ու հմտություններ ունես, այդքան ավելի թանկ է:

MOOC-եր կարելի է ստեղծել օգտագործելով ինտերնետում հասանելի անվճար գործիքները: Եթե բովանդակությունը ստեղծում են մարդիկ՝ ինչպես նկարագրեցի, ապա դա դառնում է ոչ թանկարժեք, քանի որ ստեղծվում է վիրտուալ տարբերակով:

Գիտեք, իմ առաջին MOOC-ն ինձանից ընդհանուր առմամբ մոտ 100 ժամ պահանջեց, մի 100 ժամ էլ Ջորջ Սիմենսից: Սա մոտավոր հաշվարկ է, չեմ հաշվել: Մոտ $120 եմ վճարում իմ սերվերի համար, որտեղ բոլոր նախագծերս են: Անհատին սա կարող է թանկ թվալ, սակայն եթե կառավարությունն է հոգում ծախսերը՝ ամենևին էլ այդպես չէ:

MOOC-երը զարգանալու հետ մեկտեղ, դրանց երկու տարբեր տեսակներ են առանձնացել՝ նրանք, որոնք «կոնեկտիվիստ» փիլիսոփայությանն են հարում, և մյուսներն ավելի նմանվում են ավանդական դասընթացներին: Դրանք առաձնացնելու համար Սթիվեն Դոունսն առաջարկել է “cMOOC” և “xMOOC” տերմինները: cMOOC-ի դեպքում c-ն connectivist-ն է, իսկ x-ը (extended)՝ ընդլայնված, և նկարագրում է այն, որ MOOC-ը ստեղծված է ի հավելում մեկ այլ բանի (օրինակ համալսարանական դասընթացի): Սթիվեն Դոունսը համարում է, որ cMOOC-երն ավելի «ստեղծարար ու դինամիկ» են, քան ներկայիս xMOOC-երը, որոնք, ըստ նրա, նմանվում են «հեռուստատեսային շոուների կամ թվային դասագրքերի»:

Չգիտեմ՝ արդյոք xMOOC-երում է այդ տոկոսային հարաբերությունը ցածր, թե cMOOC-երում, բայց չեմ էլ կարծում, որ դա նշանակություն ունի: Մարդկանց մեծ քանակի ուսուցումը սկսելն ու չավարտելը MOOC-ի համար ճիշտ չափանիշ չէ: Դա նման է թերթ կարդալուն: Ոչ մեկ չի կարդում մինչև վերջ: Մարդիկ ուղղակի ընտրում են այն նյութերը, որոնք իրենց հետաքրքրում են: Նույնը նաև MOOC-երի դեպքում է: Այն չպետք է նմանվի ավանդական դասընթացի, որտեղ բովանդակություն կա, որ պետք է անցնել, ու եթե ինչ-որ բան բաց ես թողել, ապա քեզ չի հաջողվել ավարտել այն: MOOC-ի կրթությունը գալիս է գործունեությունից, որով զբաղվում ես և ոչ բովանդակությունից, որ փորձում ես հիշել:

Բովանդակությունը կարևոր չէ: Գիտեմ, սա կրթության մասնագետի կողմից հնչող տարօրինակ արտահայտություն է, բայց այն իսկապես ճշմարիտ է: Կարող ես կրթական համակարգում հասնել նույն արդյունքների, նույնիսկ եթե ամբողջովին այլ բովանդակություն սովորեցնես, քան հիմա: Արդյունքը կլինի նույնը:

Առաջին հերթին ասեմ, որ ակադեմիական համայնքում բավականին թերհավատություն կա ուսուցման ոճերի էական նշանակության հարցում: Ինքս ոչ միանշանակ տեսակետ ունեմ: Ուսուցման ոճերի գաղափարը եկել է Գարդների «Բազմակի ընդունակություններ» գրքից: Նա իրավացի է, երբ ասում է, որ խելացի լինելու տարբեր ձևեր կան: Դու կարող ես լինել խելացի տեսողական առումով, կարող ես լինել կինեստետիկ, կամ ռացիոնալ առումով... կամ էլ ինձ պես՝ խելացի բոլոր առումներով (ժպտում է): Սակայն ուսուցման ոճերի գաղափարը նրանում է, որ պարզում ես, թե որոնք են կոնկրետ մարդկանց զարգացած կողմերը, և ապա հարմարեցնում դասավանդումը դրան: Դեռևս պարզ չէ, թե արդյոք դասավանդումը հարմարեցնելը մարդու «խելացիությանը» բարելավելու է կրթության արդյունքը:

Այս ամենը ենթադրում է դասավանդման դիդակտիկ մոդելը, որտեղ ունես դասավանդող, որ մատուցում է բովանդակությունը, և ուսանողներ, որոնք ընդունում են այդ բովանդակությունը: Սակայն ժամանակակից կրթության հիմնական մասն այլևս մոդելներով չի իրականացվում: Ավանդական կրթությունը որոշ չափով հիմնված է այն գաղափարի վրա, որ գիտելիքը չի փոխանցվում, այլ ամեն մեկն իր համար պետք է ստեղծի իր գիտելիքն ամենասկզբից: Չէ՞ որ հնարավոր չէ բովանդակությունը տեղավորել ուղեղի մեջ: Ոչ մի ողջամիտ միջոցով չես կարող դա անել: Դա այն է, ինչ անում է քարոզչությունը, որը քեզ հեռու չի տանի: Չես կարող քարոզել միջուկային ֆիզիկա: Դա չի աշխատի:

Իրականում ստեղծում ես ֆիզիկայում քո ուրույն գիտելիքը: Ուսուցման ոճերն այդտեղ չեն օգնում: Դա չի նշանակում, որ մարդիկ միմյանցից տարբեր կերպ չեն սովորում: Համոզված եմ, որ դա այդպես է, ինչպես նաև, որ մարդկանց թողնելու հիմք կա, որպեսզի նրանք որոշեն՝ ինչպես են ուզում մոտենալ նյութի տարբեր տեսակների յուրացմանը: Կարծում եմ՝ դասավանդումը հարմարեցնելն այդպիսի ոճերին անարդյունավետ է:

10 տարին այդքան էլ երկար ժամկետ չէ, թեև հակառակն է թվում: Գիտեմ, սովորաբար 10 տարում շատ բան է կատարվում, բայց կրթությունը բավականին պահպանողական է և արագ չի փոփոխվում: Այնպես որ կարծում եմ՝ շատ բան նույնը կմնա, լինի դա լավ թե վատ: Դա նորմալ է: Հիմնական տարբերությունը կլինի այն, որ 10 տարուց այլընտրանքներն ավելի շատ կլինեն, քան հիմա, անկախ կրթական համակարգով կրթվելու լավ հնարավորություններ: Այնպես որ եթե նույնիսկ կրթական համակարգը ձախողվի, շատ ռեսուրսներ հասանելի կլինեն առցանց: Կարծում եմ, որ սա կլինի հիմնական նշանակալի փոփոխությունը և այն ինձ դուր է գալիս:

Հիմա մենք գտնվում ենք մի շրջանում, երբ աստիճանաբար փոփոխվում են մարդկանց գնահատելու մեխանիզմները: Մի քիչ բարդ է նկարագրել, սակայն այժմ գերակայող մեթոդը կիրառում է գնահատականներ, առաջադրանքներ ու նման բաներ: Սակայն մարդկանց ավելի ու ավելի են սկսում գնահատել ըստ իրենց հնարավորությունները ցուցադրելու նրանց կարողության, և դրա համար պարտադիր չի լինում թեստեր անցնել: Ի վերջո, մի ամբողջ սոցիալական ցանց ներգրավված կլինի մարդու գնահատման մեջ: Հավատարմագրերն ինչպես գիտական աստիճաններն ու կրծքանշանները՝ ժամանակավոր են: Մի 100 տարուց հզոր փոփոխություններ են լինելու, բայց 10 տարուց կլինի երևի դրա 10%-ը:

Ավելի շատ շեշտը կդնեի ստեղծելու վրա, քան հիշելու, կիսվելը գնահատման մաս կդարձնեի: Կարծում եմ՝ դա կարևոր է: Կստեղծեի մեխանիզմներ, որոնց միջոցով մարդիկ կկարողանային ապացուցել, որ իրազեկ են, առանց հարկադրված դասընթացներ անցնելու, որ հնարավորություն ունենային ընտրելու, թե ինչպես սովորել, նույնիսկ եթե գիտելիքը պետք է հետո ստուգեն: Եթե տարանջատենք սովորելն ու գնահատումը, մարդիկ կկարողանան ընտրել, թե ինչ տարբերակով են ուզում սովորել, իսկ գնահատումը կօգներ նրանց ազնիվ մնալ: Սրանք են այն կարճաժամկետ փոփոխությունները, որ կուզենայի տեսնել:

Իմն է: Չնայած այն 35 շաբաթ ձգվեց, ես շատ սիրեցի «Փոփոխություն» MOOC-ը, քանի որ դա արդեն ապրելակերպ էր դարձել: Մենք շատ լավ մասնակիցներ ունեինք: Շատ եմ հավանում Ջիմ Գրումի DS106 MOOC-երը, քանի որ դրանք ավելի էին հիմնված ստեղծարարության գաղափարի վրա, քան իմը: Գնահատում եմ դա:

Այո, միանշանակ: Դրանք շատ լավն են: Նա (Ջիմ Գրումը - խմբ.) բավականին լավ աշխատանք է արել: