Ձեռնարկս նրա մասին է, որ դպրոցում չպետք է սովորեցնել միայն ողբալ, ատել ու լացել

Այդ ուղեցույցը նախատեսված է հենց ուսուցիչների համար, և սովորեցնում է նրանց, թե առաջին դասարանից մինչև 9-րդ դասարանի երեխաների հետ ինչպես և ինչքան խոսել Ցեղասպանության մասին: Այժմ շատ է քննարկվում՝ խոսել կամ չխոսել: Իմ կարծիքով՝ երեխան միևնույն է որևիցե ձևով առնչվում է այդ թեմային, ապրիլի 24-ին տանում են նրանց Ծիծեռնակաբերդ, բնականաբար հարցեր են տալիս, որոշ ծնողներ, ուսուցիչներ, օրինակ, կարծում են, որ պետք է բոլորովին չպատասխանեն այդ հարցերին՝ մտածելով, որ երեխան դեռ փոքր է:

Իհարկե երեխային չի կարելի իրականությունն արյունալի տեսարաններով բացատրել, այդ ամենը հոգեբանական ճնշման է ենթարկում: Այս ձեռնակը ցույց է տալիս, թե ինչպես ըստ տարիքի երեխայի մտավոր կարողություններին, հոգեբանական և ֆիզիոլոգիական զարգացմանը համապատասխան խոսել ցեղասպանության մասին, ինչ բառերով, պատկերացումներով: Ձեռնարկում երեխային ներկայացնելու, քննարկելու զանազան թեմաներ կան, օրինակ, արդարություն, ազատության արժեքը, մարդկային իրավունքը, փոխադարձ հարգանքը, ընկերասիրությունը, ինչպես նաև՝ կորստի իրականությունը, կորստի հասկացողությունը: Այս թեմաները ներկայացված են համապատասխան հարմար նյութերով:

Հեքիաթներ, բանաստեղություններ, պատմվածքներ, այսինքն նյութերը գրականության վրա են հիմնված: Ձեռնարկում կա նաև ուղեցույց, թե ինչպես տրամադրել, հետաքրքրություն առաջացնել երեխայի մոտ, որպեսզի նա ուզենա ընկալել, ներկայացված է, թե ինչպես դասարանում ստեղծել այդ մթնոլորտը:

Անշուշտ այս ամենին աշակերտները ենթարկվում են դպրոցներում: Ձեռնարկը հենց այդ նպատակով է, որ զոհի տրամաբանությունը, ընկճված հոգեվիճակը չհաղորդվի երեխաներին: Ուղեցույցը կազմված է պահանջատիրության հիմունքների վրա, բայց երեխաներին չպետք է հաղորդվի, որ մեզ կոտորեցին ոչխարի պես: Եկեք խոսենք զոհերի մասին նորմալ, չպիտի լացենք, ողբանք, դա այլևս տեղին չէ, տեղին է սովորել, թե ինչպիսի դիմադրություն եղավ այդ ժամանակ, այդպիսի սոսկալի պայմաններում ինչպես դիմադրեցինք, ինչպիսի դասեր ենք քաղել լավ պագա ունենալու համար:

Ձեռնարկում ուսուցիչներին ուղորդվում է ներկայացնել երեխաներին այն էջերն, որտեղ ոչ թե թույլ ենք, զոհ ենք, այլ հաղթահարել ենք, վերապրել ենք, ինչ-որ բաներին հասել՝ նրանց սովորեցնելով, որ պետք է հաղթահարել դժվարությունները, ձգտել լավատեսության:

Ես միշտ ասել եմ, երեխաներին չի կարելի ներշնչել ատելություն ամբողջ մի ժողովրդի հանդեպ, թուրքերի, քրդերի հանդեպ: Այժմ այդ ատելության սերմանման երևույթները կան դպրոցում. երեխաները ատում են: Ատելությունը ճիշտ ռազմավարություն չէ, պետք է ճանաչել, ձգտել երկխոսության:

Ձեռնարկում հստակ ներկայացված է, որ ազգի հանդեպ ատելություն, թշնամանք չպիտի լինի:

Ինքս իմ օրինակով կարող եմ ասել, որ իմ մեջ ատելությունը մտել է, երբ աշակերտ էի: Ատելությունն այնքան մեծ արմատներ ուներ իմ հոգու մեջ, որ հետագայում ցեղասպանագետ լինելով և առաջին անգամ հանդիպելով ցեղասպանությունն ընդունող թուրք գիտնականի հետ՝ չէի կարողանում նորմալ հաղորդակցել նրա հետ: Հազիվ եմ կարողացել ինձ դաստիարակել:

Մի անգամ մի ուսուցիչ պարծենում էր, թե երբ դասարանում ասում է «այդ սրիկաները, ոճրագործները», երեխաները միանգամից հասկանում են, թե ում մասի է խոսքը:

Ինքս ուսուցիչ եղել եմ ամբողջ կյանքում, համալսարանի դասախոս եմ եղել, բայց ցածր դասարանների մասնագետ չեմ համարում ինձ: Երբ սկսեցի նախաձեռնությունը՝ հայ և օտարերկրյա մանկավարժների, հոգեբանների հետ էի աշխատում, ամերիկայի հոգեբաններից խորհուրդներ էի ստանում, օգտագործում էի նաև հրեաների փորձը, թե ինչպես են նրանք հատուկ ձևով ներկայացնում աշակերտներին Հոլոքոստի դեպքերը: Նրանք չեն ներկայացնում ողբերգական տեսարաններ երեխաներին, սակայն խոսում են պատահածի մասին, անարդարության, ռասիզմի մասին, այսինքն այն մասին, ինչը կարելի է համադրել Հոլոքոստի հետ: Միջազգային փորձն ուսումնասիրել եմ՝ ստեղծել ձեռնարկը:

Ուղեցույցը հետագայում կարող է մշակվել որպես գիրք նույնպես, այժմ դասատուների համար է: Սփյուռքում տարածվել է 2010-ից: Չգիտեմ, ինչքանով կարող է դասագիրք լինել, բայց լավ կլինի, եթե ուսուցիչներից գան համապատասխան ուղերձները: