Արամ Աբրահամյան, «Առավոտ» օրաթերթի գլխավոր խմբագիր
Լրագրության ոլորտի զարգացումը Հայաստանում և ամբողջ աշխարհում ես տեսնում եմ լրագրության և ոչ լրագրության՝ «ֆեյսբուքայնության» տարանջատման մեջ: Մոտակա 10 տարում կբարձրանա մասնագիտական լրագրության նշանակությունը, որպես աշխատանք, որն անհրաժեշտ է հասարակության տեղեկացվածության համար:
Հայկ Կոնջորյան, պատմաբան, լրագրող, վերլուծաբան
Նույն տրամաբանությամբ՝ լավ լրագրողն այսօր չի կարող լինել պարզապես լրագրող: Նա պետք է կարողանա աշխատել վիճակագրության հետ, օգտվել սոցիոլագիայի տարբեր մեթոդներից, յուրացնի աննախադեպ արագությամբ զարգացող ինտերնետի և սոցիալական մեդիայի գործիքներին: Ինչ-որ իմաստով, ժամանակակից լրագրողը պետք է լինի միջմասնագիտական հիբրիդ, որպեսզի կարողանա առավել համապարփակ ներկայացնել իրողությունները: Հենց սա է, որ իմ կարծիքով ամենաշատն է բացակայում ներկայիս Հայաստանի լրագրության ոլորտում: Մեզ հարավոր են բազմակողմանի զարգացած, շատ կարդացող, վերլուծական միտք ունեցող և անգլերեն իմացող լրագրողներ, ովքեր կկարողանան հայաստանյան իրողությունները ներկայացնել աշխարհի հետ փոխկապակցված, այլ ոչ թե մոլորակից կղզիացած դիտանկյունով:
Մենք կարիք ունենք աշխարհի հետ ակտիվ դիալոգի մեջ լինելու, և լրագրողների դերն այս գործում կարող է շատ մեծ լինել: Սա մի բան է, որը մեզ գրեթե միշտ պակասել է. ես սա կարող եմ ասել և՛ որպես պատմաբան, և՛ որպես լրագրող: Մեր պատմագրությունը շատ հաճախ կտրված է եղել համաշխարհային պատմագրությունից՝ վերածվելով «ազգային-ազատագրական պատմագրության»: Ես չէի ուզենա, որ մենք այսօր էլ ունենաինք ազգային-ազատագրական լրագրություն, ինչին երբեմն ականատես ենք լինում:
Ինչ վերաբերում է խորհրդային լրագրությանը, ապա կարծում եմ՝ վճռորոշ տարբերություն կա բաց և փակ հասարակություններում լրագրությամբ զբաղվելու մեջ: Խորհրդային հասարակությունն ընգծված փակ հասարակություն էր, որտեղ ինֆորմացիան խստորեն վերահսկվում էր և լրագրողը պետք է լիներ չափազանց զգույշ՝ ամեն բառի ու խոսքի մեջ. ցանկացած վրիպակ կարող էր ճակատագրական լինել: Սա մեծացնում էր լրագրողի պատասխանատվությունն իր կատարած աշխատանքի հանդեպ: Այժմ, չնայած չի կարելի ասել, որ մենք ապրում ենք բաց հասարակության մեջ, բայց որոշակի ազատության մակարդակը երբեմն հանգեցնում է անպատասխանատվության՝ կատարած աշխատանքի հանդեպ: Մարդիկ հաճախ փնտրում են արագ ու հեշտ տարբերակ և բավականաչափ քիչ ժամանակ հատկացնում փաստերի վերլուծությանը: Արդյունքում՝ մենք երբեմն ստանում ենք ֆասթ-ֆուդային լրագրություն, որը գուցե հեշտամարս ու հաճելի է, բայց ոչ օգտակար:
Անահիտ Բախշյան, հասարակական-քաղաքական գործիչ, կրթության ազգային ինստիտուտի փոխտնօրեն, Երևանի ավագանու անդամ
Առայժմ չի ստացվում, շատ դժգոհ եմ նաև ինքս ինձանից, որովհետև դեռևս մեր պատգամավորները, նախարարներն ու ավագանու անդամները, ինչպես նաև մարզիկները, որոնց պատվին բարձրանում է Հայաստանի դրոշն ու հնչում հիմնը, բոլորովին նման չեն իմ երազած Հայաստան Պետության վերնախավին, նրանք, լավագույն դեպքում լուռ լսում են հիմնը ու վերջում, կարծես համերգի են եկել, ընդամենը ծափ են տալիս: Ցավով եմ ասում, 25-ամյա Հայաստանի Հանրապետության կրթական համակարգը շատ թերություններ ունի, որովհետև մեր պետականության համար պիտանի ու արժանի քաղաքացիներ կրթելուն միտված օրենսդրական պահանջները դեռևս թղթի վրա են:
Արամ Փախչանյան, «Այբ» դպրոցի տնօրեն, ABBYY ընկերության փոխնախագահ
Իսկ որպես կորսված արժեք նշեմ այն կարևորագույն հանգամանքը, որ խորհրդային տարիներին մեր կրթության պատվիրատուն հասարակությունն էր ի դեմս պետության։ Հանրակրթական համակարգը ուներ հստակ նպատակ՝ դաստիարակել ապագա կոմունիզմի մարդուն, որը օժտված պիտի լիներ որոշ մարդկային և բարոյական արժանիքներով։ Ցավոք սրտի, առանց բարոյականության հիմքի՝ հավատքի, նման մարդկային որակներ հնարավոր չէր սերմանել, իսկ դեպի կոմունիզմ հավատը գնալով պակասում էր, սակայն պետությունը միևնույն է մեծ ներդրում ուներ կրթության ձևավորման գործում՝ իր մշտական գաղափարական ներկայությունը դպրոցում ապահովելով պիոներիայի, կոմսոմոլի և այլ հասարակական կազմակերպությունների միջոցով։
Այդ ամենն անկախությունը հայտարարելու պահից դուրս մղվեց դպրոցներից, և ոչնչով չլրացվեց։ Արդյունքում կրթության պատվիրատուն դարձավ ծնողը, որը չի գործում ելնելով հանրային շահից, այլ զավակի իր պատկերացրած շահերից, որոնք հեռու են իրական կրթական նպատակներից։ Օրինակ՝ ծնողները համատարած համարում են, որ ավագ դպրոցի միակ նպատակը համալսարան ընդունվելն է, մոռանալով, որ ավագ դպրոցի երեք տարին կարևորագույն դեր են կատարում անձի ձևավորման գործում, ուղեղի զարգացման ամենարդյունավետ տարիներն են: համալսարան ընդունվելը չի կարելի ինքնանպատակ դարձնել։
Երկրորդ կարևոր կորուստը միջնակարգ մասնագիտական կրթության համակարգի փլուզումն է, ինչի հետևանքով մենք ունենք բազմաթիվ համալսարանական ուսանողներ, որոնք այնտեղ անելիք չունեն. ուղղակի ժամանակ և գումար են վատնում։ Նրանք շատ ավելի երջանիկ կլինեին, եթե դրա փոխարեն ստանային պահանջված մասնագիտություն և երիտասարդ տարիներից կարողանային իրենց և իրենց ընտանիքների ապրուստը հոգալ։
Արսեն Ջուլֆալակյան, հունահռոմեական ոճի ըմբիշ, Օլիմպիական խաղերի արծաթե մեդալակիր
Սկսենք նրանից, որ այսօրվա սպորտային կառույցների մեծ մասը (նկատի ունեմ ոչ ֆիթնես ակումբները) խորհրդային տարիների ժառանգությունն է։ Այսօր շատ քիչ են կառուցվում նորերը, իսկ եղածների զգալի հատվածն էլ լուրջ վերանորոգման կարիք ունի՝ հատկապես մարզերում: Բացի այդ, եթե խորհրդային տարիներին այդ ամենը պետական էր և պատկանում էր տարբեր սպորտային ընկերություններին և միություններին, այսօր այդ բնագավառում կատարյալ քաոս է՝քաղաքապետարանի դպրոցի, Օլիմպիական կոմիտեի, նախարարության, թաղապետարանի, սպորտային միության և այլն: Խաղի ընդհանուր կանոններ չկան, և պարզ է, որ այդ ամենից տուժելու է կառավարման որակը։
Միայն մեկ դիտարկում անեմ. առ այսօր մեր մարզական դահլիճներն ունեն ջեռուցման և տաք ջրի կարիք...
Խորհրդային տարիներին չափազանց դիֆերսիֆիկացված էր հայկական սպորտը՝ ավանդական մենապայքարային մարզաձևեր, ծանր և թեթև աթլետիկա, լողի տարբեր տեսակներ, հրացանասպորտ, հնգամարտ, մարմնամարզություն: Այսօր ցավոք բարձր մակարդակի վրա են միայն մի քանի մենապայքարային մարզաձևեր:
Ժամանակակից կադրերի մասով. ուղղակի անհնար է, որ խորհրդային տարիներին այսքան դիլետանտներ գտնվեին մարզաշխարհում։ Դա վերաբերում է բոլոր օղակներին՝ վերևից ներքև։ Մատների վրա կարելի է հաշվել բնագավառի պրոֆեսիոնալներին, որոնք էլ հիմնականում կատարում են ծանր աշխատանքի առյուծի բաժինը։ Մյուսներն ուղղակի իրենց «աշխատա» սենյակներում վայելում են այդ ծանր գործի պտուղները՝ ունենալով գրեթե զրոյական ներդրում:
Խոսենք այն մասին, թե ինչ տվեց անկախությունը։ Բնականաբար, քո մայր հայրենիքը ներկայացնելու հնարավորություն։ Ավելի մեծացան շանսերը դուրս գալու միջազգային ասպարեզ։ Եթե նախկինում առաջնայնությունը տրվում էր հիմնականում կենտրոնին (Ռուսաստանին), այժմ այդ կենտրոնը հենց մեր պետությունը դարձավ։ Նաև հնարավոր եղավ տարբեր պետությունների մարզական դպրոցների յուրահատկություններին ականատես լինել։ Ընդարձակվեց սպորտի աշխարհագրությունը։ Կոնկրետ ինձ համար իմ երկրի պատիվը և դրոշը բարձր պահելու, այն աշխարհով մեկ ճանաչելի դարձնելու հնարավորությունն է վերոնշյալից ամենարաժեքավորը։
Ռոբերտ Էմմիյան, հայտնի հեռացատկորդ, Եվրոպայի, ԽՍՀՄ-ի ու հանրապետության բազմակի չեմպիոն
Այդ դպրոցն ինձ տվել է մեծ հնարավորություններ: Խորհրդային հավաքականի կազմում 15 հանրապետությունից մարզիկներ կային, ի դեպ, նրանց հետ շատ համերաշխ էինք, լավ հարաբերությունները մինչև հիմա պահպանվում են: Հարցն այն էր, որ չափից շատ բարձր էր մրցակցությունը, բազմաթիվ երկրներից հարյուրավոր, հազարավոր մարզիկներից ուժեղ պետք է լինեիր հավաքականում ընգրկվելու համար: Տարում 12 ամիս ուսումնամարզական հավաքներ էր կազմակերպվում, քաղաքական մոտեցում կար՝ սպորտը հզոր պետք է լիներ, մարզիկներն անհնարինն էին անում:
Անկախությունը սպորտի համար մեծ ուրախություն է, քանի որ հնարավորություն է տալիս անկախ Հայաստանի անունից մասնակցել միջազգային մրցումներին, մեր սեփական դրոշի ներքո, բացի այդ մասնակից մարզիկների թիվը կարող է շատ ավելի լինել: Այս տարի ռեկորդային թվով մարզիկներ մասնակցեցին Օլիմպիական խաղերին մեր երկրից, ինչը մեծ ձեռքբերում է:
Այդ հնարավորությունը կա, մարզիկների համար բորոր դռները բաց են, կարող ես հավաքների մասնակցել, մոտեցումն ավելի ազատ է, ազատ խոսքի իրավունք ունես:
Սակայն, պայմաններն ավելի բարենպաստ էին, քան այժմ մեր հանրապետությունում: Մեր այսօրվա մարզիկներին պետք է հոգեբանական առումով ավելի ամրանալ, դա շատ կարևոր գործոն է: Շատ անգամ խորհրդային տարիներին մարզվել եմ Հայաստանում, ոչ այդքան լավ պայմաններում, նախընտրել եմ մարզվել հենց դժվարին պայմաններում, ինչը հնարավորություն էր տալիս հագոբանորեն ավելի ուժեղ դառնալ: Օրինակ այստեղ՝ Ֆրանսիայում, պայմաններն ուղղակի հիանալի են, սական մարզիկները բողոքում են: Ես վստահ եմ, որ անկախ հայատսանի մարզիկները մեծ արդյունքների կհասնեն:
Գագիկ Ղազարյան, քանդակագործ
Ակնկալում էինք մտածելակերպի հեղափոխություն, սակայն տեղի ունեցավ այն, ինչ տեղի ունեցավ` սպասված հեղափոխության փոխարեն մենք ստացանք «վերակառուցում» բացասական նշանով: Հիմա արվեստի մարդիկ նույնպես սկզբունքորեն ազատ չեն: Հիմա այդ անազատությունը, ի տարբերություն նախկին գաղափարախոսականի, ավելի շատ ֆինանսների և պետական մակարդակով լուրջ մասնագետների բացակայության հետ է կապված: Էլ չեմ ասում այն սակավաթիվ պատվիրատուների մակարդակի մասին, որոնց հետ ստիպված ենք գործ ունենալ:
Իսկ չէ որ ԽՍՀՄ տարիներին Հայաստանն առաջտար դիրքեր ուներ արվեստում և ոչ միայն: Այստեղ, մյուս հանրապետությունների համեմատ, ազատությունն ավելի շատ էր: Գաղափարները պարարտ հող էին գտնում:
Միքայել Օհանջանյան, իտալաբնակ քանդակագործ
Արամ Մանուկյան, ՀԱԿ փոխնախագահ
Իմ ձեռքի տակ է մի փաստաթուղթ՝ 1991 թ․ հուլիսին Հայաստանի ժողովրդին ուղղված կոչը, որտեղ բոլոր այն քաղաքական ուժերը, որոնք այդ ժամանակ ներկայացված էին խորհրդարանում (Գերագույն խորհրդում), այդ թվում՝ ՀՀՇ-ն, ԱԻՄ-ը, Հանրապետական կուսակցությունը, ոչ միայն կողմ էին անկախությանը, այլև քարոզում էին անկախության գաղափարը։ Քաղաքական ուժերն այդ ժամանակ անկախության ջատագովն ու կռողն էին, իսկ այս պահին ես չեմ տեսնում իշխանական որևէ քաղաքական ուժ, գործիչ, որ գովերգի անկախության արժեքը։ Այսինքն այն ժամանակ բոլոր քաղաքական ուժերը գործում էին հանուն անկախության, իսկ հիմա չկան հանուն անկախության աշխատողները։ Ակնհայտ հետընթաց է արձանագրվել․և սա այն ժամանակ, երբ սկսեցին գույք պարտքի դիմաց տալով իրավունքներ զիջել այլ երկրի, աջուձախ «խաղալ»՝ մեկ Ռուսաստան, մեկ Արևմուտք, հովանավոր փնտրել։ Այդ ժամանակվանից անկախությունը սկսել է լուրջ կորուստներ կրել։ Անկախության մեծագույն թշնամին ոչ լեգիտիմ իշխանությունն է, քանի որ ժողովրդի կողմից ընտրված վստահելի իշխանությունը բարեխիղճ ու պարտաճանաչ է իր երկրի անկախությունը պահելու հարցում։ Իսկ ոչ լեգիտիմ իշխանությունը սկսում է անկախության տված ռեսուրսը մսխել, տեր փնտրել, պաշտպանվել ոչ թե սեփական ժողովրդի կողմից, այլ դրսում, և այդ ժամանակ երկրի անկախությունը սկսում է «մաշվել» ու կորսվել։ Միակ լուրջ միջոցը անկախության պահպանման քաղաքացու վստահությունը վաստակելն է։
Այնուամենայնիվ պետք է նշեմ, որ մեր անկախությունը կայացած է։ Այո, թուլացած է, բայց կորսված չէ, և չի կորելու։ Այն սերունդը, որ նվաճել է անկախությունը, ես մեր սերունդը նկատի ունեմ, կարողանալու է, և արդեն փոխանցել է այդ արժեքը հաջորդ՝ հենց անկախության տարիներին ծնված սերնդին, որը կարողանալու է պահպանել մեր անկախությունը։
Պավել Ավետիսյան, ՀՀ ԳԱԱ հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի տնօրեն
Անկախությունն անչափելի արժեք է: Այսքան ուժեղ ու հզոր մենք երբեք չենք եղել: Այսպիսի բանակ, հզոր պետություն, աշխարհի հետ այս աստիճան շաղկապվածություն երբեք չենք ունեցել: Այլ հարց է, որ սա մեզ չի բավարարում և մենք ավելիին ենք ձգտում: Շարժման սկզբում մենք անկախության մասին չէինք էլ մտածում: Ավելի շատ սևեռված էինք Ղարաբաղյան խնդրի լուծման վրա: Բայց երբ անկախության խնդիրը միս ու արյուն ստացավ, մտավ մեր մեջ, միշտ մտածել եմ, որ այն պետք է առաջին հերթին նոր հնարավորություններ տա: Ամենակարևորը, որ սպասում էի անկախությունից, այն էր, որ Հայաստանում ավելի շատ քաղաքացիներ ապրեին, ոչ թե՝ հպատակներ: Ցավոք, մեր երկրում առայժմ գերակշռում են հպատակները: Մենք երազում էինք, որ ապրեինք մի երկրում, որտեղ կձևավորվեր հայի մտածելակերպով, հայի կերպարով աշխարհի քաղաքացի: Այս 25 տարվա մեջ ես դեռ դա չեմ տեսնում:
Ինչ վերաբերում է գիտությանը, անկախությունը բացեց աշխարհի դռները: Շփումն ավելի ազատ ու մատչելի դարձավ: Իրական գիտնականները, որ իսկական գիտությամբ էին զբաղվում, թե այստեղ, թե դրսում, կարողացան ինքնադրսևորվել: Բացասական կողմն էլ այն էր, որ նվազեց գիտության ֆինանսավորումը. մենք հսկայական պետության մաս էինք, որը հսկայական գումարներ էր հատկացնում գիտության ֆինանսավորմանը՝ անկախ ուղղվածությունից, և գիտությունը զարգանում էր: Այդ հսկայական երկրի մաս չլինելը բերեց նրան, որ գիտությունն այլևս այնպես չէր ֆինանսավորվում, ինչպես հարկն է, կամ՝ ինչպես մենք էինք ուզում: Լավ գիտնականների մի զգալի մասը թողեց գնաց, և գիտական կարիերան շարունակեց դրսում: Բայց ես դա բացասական երևույթ չեմ համարում: Գիտությունը համաշխարհային երևույթ է, և այդպես էլ պետք է լինի: Երիտասարդին այստեղ պահելը խնդրի լուծման պարզամիտ տարբերակն է: Փոխարենը մենք պետք է զարգացնենք գիտությունը. եթե հայ երիտասարդը գնում է ԱՄՆ-ում գիտական գործունեությունը շարունակելու, մեզ մոտ էլ պայմաններ ստեղծենք, որ, օրինակ, Կորեայից երիտասադրդը գա և այստեղ գիտությամբ զբաղվի: Աշխարհում միգրացիոն հոսքերն այնքան մեծ են, որ Հայաստանից դուրս եկողը չնչին թիվ է:
Հնագիտության տեսանկյունից. տասնյակ գիտնականներ են գալիս մեզ մոտ աշխատելու, քանի որ այստեղ այդ հուշարձանները կան: Այդպսիսի բան ԽՍՀՄ տարիներին հնարավոր չէր: Բայց կար մեկ այլ բան, որ մենք դեռ չունենք: Մեր գիտության ամենախոշոր լաբորատորիաները կենտրոնացած էին մի քանի խոշոր քաղաքներում, և ուսումնասիրման համար նյութերն ուղարկում էինք դուրս: Անկախության տարիները մենք չկարողացանք օգտագործել այստեղ լաբորատորիաներ բացելու համար: Դաշտային աշխատանքներ շատ ենք անում, առաջ ենք գնում, բայց ենթակառուցվածքների առումով շարժ չկա՝ թե գիտական ուսումնասիրման, թե թանգարանների, թե զբոսաշրջությունը զարգացնելու առումով առաջ չենք գնացել:
Մասնագետ պատրաստելը թանկ հաճույք է, բայց դրսից մասնագետ հրավիրելը շատ ավելի թանկ է. կարող է այնքան արժենալ, որքան կլիներ մեկ լաբորատորիա կամ ինստիտուտ կառուցելը, իսկ մենք շուտով բախվելու ենք այդ խնդրին՝ ստիպված լինելով դրսից գիտնականներ հրավիրել: