Հայկական գեղեցկություն

Հայկական գեղեցկություն

Հայուհիները ռուս գրողների աչքերով

Լև Տոլստոյի հանրահայտ «Պատերազմ և խաղաղություն» վեպի հերոս Պիեռ Բեզուխովը դրվագներից մեկում փրկում է կողոպուտից «երիտասարդ գեղեցկուհի հայուհուն», որը նրան արևելյան գեղեցկության մարմնացում է թվում:

PanARMENIAN.Net - Հայուհիների կերպարները երբեմն աննկատ են հայտնվում ռուս գրողների ստեղծագործություններում: Այդպես Անդրեյ Բիտովը «Կովկասի գերին» գրքում գրում է. «Երեխաների հանդեպ սերը, ինչպես ամեն ինչ Հայաստանում, արժանապատիվ է: Ուժգին է, բայց առանց աֆեկտի, քնքուշ է, բայց պարզ: Երեխաների դաստիարակությունն, ինչպես ինձ է թվում, մեկ ընդհանուր տարբերություն ունի նրանից, ինչ ես եմ սովոր տեսնել տանը: Եվ այդ տարբերությունն, ըստ երևույթին, սկզբունքային է` մեր ազդեցությունն ու իշխանությունը երեխաների հանդեպ տարիքի հետ նվազում է, նրանց մոտ` աճում»:

Հայկական գեղեցկությունն ըստ Չեխովի

Ռուս գրականության դասական Անտոն Չեխովը «Գեղեցկուհիներ» պատմվածքում գովերգել է հայուհու գեղեցկությունը: «Հայուհու գեղեցկությունը նկարիչը դասական ու զուսպ կանվաներ: Դա հենց այն գեղեցկությունն էր, որին նայելով, չգիտես որտեղից, համոզվածություն է առաջանում, որ տեսնում ես կանոնավոր դիմագծեր, որ վարսերը, աչքերը, քիթը, պարանոցը, կուրծքն ու երիտասարդ մարմնի բոլոր շարժումները մեկ միասնություն են կազմում, ներդաշնակ ակորդ, որտեղ բնությունը չի սխալվել գեթ մեկ դիմագծով` չգիտես ինչու թվում է, թե իդեալական գեղեցկուհին հենց այնպիսի քիթ պետք է ունենա, ինչպիսին Մաշայի քիթն է, ուղիղ, փոքր-ինչ սապատավոր, նույնպիսի մեծ սև աչքեր, նույնքան երկար թարթիչներ, նույնպիսի թովիչ հայացք, որ նրա սևահեր գանգուրներն ու հոնքերը նույնքան սազական են նրա ճակատի և այտերի նուրբ ճերմակին, որքան կանաչ եղեգնուտը` խաղաղ գետակին: Մաշայի ճերմակ պարանոցն ու դեռատի կուրծքը թույլ են զարգացած, բայց դրանք քանդակել կարողանալու համար, թվում է թե պետք է հսկայական տաղանդ ունենալ: Նայում ես, և աննկատ ցանկություն է առաջանում մի անասելի հաճելի բան ասել Մաշային` անկեղծ, գեղեցիկ, նույնքան գեղեցիկ, որքան ինքն է»,-գրել է Չեխովը:

Ռուս գրողի նամակներից հայտնի է, որ նա բարեկամական հարաբերություններ է ունեցել Հովհաննես Այվազովսկու հետ և բազմիցս է եղել նկարչի կալվածքում:

Այվազովսկու կալվածք այցելության մասին Չեխովը գրել է մորը հասցեագրված 1888թ. հուլիսի 22-ի նամակում. «Երեկ Շախ Մամայ էի գնացել, Այվազովսկու կալվածք, որը Թեոդոսիայից 25 վերստ հեռավորության վրա է: Կալվածքը շատ ճոխ էր, մի փոքր հեքիաթային, հավանաբար, այդպիսի կալվածքներ կարելի է տեսնել Պարսկաստանում: Ինքը Այվազովսկին 75 տարեկան առույգ ծերունի է արժանապտվությամբ լի: Այվազովսկին բարդ խառնվածք ունի և արժանի է ուշադրության: Նա միաժամանակ և գեներալ է, և վարդապետ, և նկարիչ, և հայ, և միամիտ պապիկ, և Օթելլո: Նա ամուսնացած է երիտասարդ և շատ գեղեցիկ կնոջ հետ, որին շատ խիստ է պահում: Ծանոթ է սուլթանների, շահերի ու էմիրների հետ: Ծանոթ է եղել Գլինկայի, Պուշկինի հետ: Ես մի ամբողջ օր անցկացրեցի այնտեղ և ճաշեցի հետը: Ճաշը երկար էր, երկարաձիգ, անվերջանալի բաժակաճառերով…»:

Չեխովը բազմիցս է հիշատակում Այվազովսկուն և նրա ընտանիքի անդամներին իր նամակներում: Օրինակ, Սուվորինին հասցեագրված 1899թ. օգոստոսի 19-ի նամակում. «Վերջերս անցնում էի Թեոդոսիայով, տեսա հեռվից Ձեր տունը…Այդ բարի հանճարի հայկական ոգին զգացվում է ամեն քայլափոխին»:

Իրեն հատուկ հեգնանքով Չեխովը «բարի հանճար է» անվանում Այվազովսկուն, որի նախաձեռնությամբ են կառուցվել Թեոդոսիայի ճանապարհն ու այլ հաղորդակցությունները:

1890-ականների սկզբին Չեխովն արդեն այնքան հայտնի գրող էր, որ ամսագրերն ու թերթերը մրցակության մեջ էին մտնում իրենց էջերում նրա ստեծագործությունները տպագրելու համար:

«Մինչ օրս ես հանդգնում էի մերժել միայն այն ամսագրերին ու թերթերին, որոնց անբարեխղճությունն ակնհայտ էր ու ապացուցված, իսկ երբ ստիպված էի լինում ընտրություն կատարել, նախապատվությունը տալիս էի նրանց, որոնք ինչ-ինչ հանգամանքներից ելնելով ավելի շատ ունեին իմ ծառայությունների կարիքը»,-ասել է Չեխովը:

Այդ ժամանակ էր, որ հայտնի հայ հասարակական գործիչ, իրավագետ ու հրապարակախոս Գեորգի Ջանշիևը դիմեց գրողին «Եղբայրական օգնություն Թուրքիայում տուժած հայերին» ժողովածուում նրա պատմվածքը հրատարակելու խնդրանքով:

Չեխովը տվեց իր համաձայնությունը, սակայն առողջական խնդիրների պատճառով չհասցրեց որևէ բան ներկայացնել ժողովածուի համար:

«Եղբայրական օգնության» բոլոր նմուշները վաճառվեցին` մոտ 30 հազար ռուբլի հանգանակվեց թուրքերի ոճրագործություններից տուժածների օգտին: Ջանշիևը նախաձեռնեց երկրորդ ընդլայնված հրատարակությունը և կրկին դիմեց Չեխովին ու ստացավ նրա համաձայնությունը, և «Եղբայրական օգնության» երկրորդ հրատարակության մեջ արդեն տպագրվեց նրա «Սայլի վրա» պատմվածքը:

Սերգեյ Եսենինի Շահանեն

1924-ի դեկտեմբերին հայտնի ռուս բանաստեղծ Սերգեյ Եսենինը հանգստանում էր Բաթումում իր ընկերոջ` Լև Պովիցկու մոտ: Մեկ տարի անց Եսենինը մահացավ, այդ ուղևորությունը վերջիններից էր նրա կյանքում:

Բաթումում Եսենինը ծանոթանում է ուսուցչուհի Շահանե Տալյանի հետ և, հաղթահարելով ստեղծագործական ճգնաժամը, գրում է նրան նվիրված «Շահանե, դու իմ Շահանե» բանաստեղծությունը, որը հետագայում ամենահայտնին դարձավ «Պարսկական մոտիվներ» ցիկլում:

Շահանե, օ՜, դու իմ Շահանե, Հյուսիսից եմ եկել ես հեռու, Ու պատրաստ եմ ես քեզ պատմելու Արտերից ու լուսնից մեր անեղծ, Շահանե, օ՜, դու իմ Շահանե:

Բանաստեղծի և երիտասարդ ուսուցչուհու միջև փոխադարձ համակրանք է առաջանում: Հետազոտող Բելոուսովն, անդրադառնալով Եսենինի և Շահանեի պատմությանը, պարզել է, որ Շահանե Տալյանը ծնվել է քահանայի և ուսուցչուհու ընտանիքում: Եսենինի հետ ծանոթության շրջանում Շահանեն թվաբանություն էր դասավանդում հայկական դպրոցում: Նրանց շփման մանրամասներից շատերն անհայտ են մնում մինչ օրս, չնայած, որ Եսենինի կյանքն ու ստեղծագործությունները համակողմանի ուսումնասիրվել են:

1958-ին Բելոուսովին հաջողվում է գտնել Շահանեին և նա ուղարկում է իր կենսագրությունը և հուշերը Եսենինի մասին: «1924թ. դեկտեմբերյան մի օր դուրս եկա դպրոցից և ուղևորվեցի տուն: Անկյունում նկատեցի մի երիտասարդի, որը միջինից մի փոքր բարձր հասակ ուներ, սլացիկ էր, շիկահեր, փափուկ գլխարկ էր դրել, իսկ մոխրագույն պիջակի վրայից կրում էր արտասահմանյան մակինթոշ: Աչքի զարնեց նրա անսովոր արտաքինը, և ես մտածեցի, որ նա մայրաքաղաքից է: Նույն օրը Իոֆֆեն խուժեց մեր սենյակ՝ գոչելով. «Կատրա, հայտնի ռուս պոետն ուզում է ծանոթանալ մեր Շահանեի հետ»: Ծանոթությունից հետո ես բոլորին հրավիրեցի այգում զբոսնելու»,-ասվում է Շահանեի հուշերում:

Ծանոթության արդեն երրորդ օրը բանաստեղծը նրան է նվիրել «Շահանե, դու իմ Շահանե» բանաստեղծությունը: «Ամպամած եղանակ էր, ծովն ալեկոծվում էր: Մենք բարևեցինք, և Եսենինն առաջարկեց անցնել բուլվարով՝ հայտարարելով, որ չի սիրում նման եղանակ, և ավելի լավ կլինի, եթե ինձ համար բանաստեղծություններ կարդա: Նա կարդաց՝ «Շահանե, դու իմ Շահանե…», և նվիրեց ինձ վանդակավոր տետրի 2 թերթիկ, որոնց վրա գրված էր բանաստեղծությունը»,-ասվում է Շահանեի կենսագրության մեջ:

«Երբ Եսենինն ինձ հանդիպում էր այլ տղամարդկանց շրջապատում, օրինակ՝ իմ գործընկեր ուսուցիչների, ապա մոտենում էր, ծանոթանում նրանց հետ, բայց հեռանում էր միայն ինձ հետ: Միշտ ծաղիկներով էր գալիս, երբեմն` վարդերով, բայց ավելի հաճախ մանուշակներ էր բերում: Հունվարի 4-ին նա բերեց ինձ իր բանաստեղծությունների ժողովածուն` «Գինետների Մոսկվան», որի շապիկին մատիտով գրված էր. «Թանկագին իմ Շահանե, Դուք հաճելի եք և անուշիկ: Ս. Եսենին: 4.1.25թ. Բաթում»:

Շահանեն Եսենինին հիշել է որպես զգայուն և կարեկից մարդու. «Այն ժամանակ շատ էին անօթևան երեխաները, և նա նրանցից գրեթե ոչ մեկին անուշադրության չէր մատնում. կանգնում էր, հարցնում, թե որտեղից են, ինչպես են ապրում, փող էր տալիս: Թափառական շների համար երշիկ էր գնում, կերակրում ու փաղաքշում: Մի անգամ ես հիվանդացա, իսկ քույրս աշխատանքի էր գնացել: 3 օր, երբ ես հիվանդ էի, Եսենինն առավոտից գալիս էր, թեյ էր պատրաստում, զրուցում էր ինձ հետ, բանաստեղծություններ ընթերցում «Հայկական պոեզիայի անթոլոգիայից»:

Նիկոլայ Տիխոնովի ակնարկում ևս հիշատակվում են Սերգեյ Եսենինի և Շահանե Տալյանի հարաբերությունները: Գրողը նշում է, որ պոետը օգտվում էր երիտասարդ ուսուցչուհու գրադարանից և հաճույք էր ստանում նրա հետ շփվելուց:

Տարիներ անց, Եսենինի և Շահանեի կարճատև սիրո պատմությունն իր արձագանքը ստացավ պոետ Էդուարդ Ասադովի բանաստեղծությունում: Ասադովը ներկայացնում է Շահանեին արդեն տարեց ժամանակ: Շահանեի հիշողություններում Եսենինը կենդանանում է և նրան թվում է «թե տարածություն այլևս չկա, փլուզվել են պատերն ու օրենքները»: Ասադովը ենթադրություն է անում, որ Եսենինը կարող էր այլ ճակատագիր ունենալ, եթե ավելի երկար մնար Բաթումում:

Սակայն նրանց ծանոթությունն ընդհատվեց մինչ Եսենինի Բաթումից հեռանալը: Շահանեն գրել է. «Մեկնելուց առաջ նա գնալով ավելի հաճախ էր խնջույքների տրվում և ավելի հազվադեպ էր այցելում մեզ: Երեկոյան, մեկնելուց առաջ, Եսենինը եկավ մեզ մոտ և հայտարարեց, որ մեկնում է: Նա ասաց, որ երբեք չի մոռանա ինձ, քնքշորեն հրաժեշտ տվեց, սակայն չցանկացավ, որ ես ու քույրս ճանապարհենք նրան»:

Հասմիկ Վանցյան/ PanARMENIAN.Net
 Ամենաընթերցվողը բաժնում
Ի՞նչ է պլանավորում անել Netflix-ը՝ բաժանորդներին վերադարձնելու համար
«Երեք շիշ գինի»՝ նոր ձևաչափ առանց սահմանների
Վանդալիզմի զոհ դարձած արվեստի ամենահայտնի գործերը
Գագոսյանի ճանապարհը՝ հոլիվուդյան ֆիլմի մոտիվներով
 Ուշադրության կենտրոնում
Երևան-Լիոն գործակցության հեռանկարում Կոնդի վերակառուցումն առանցքային կլինի

Երևան-Լիոն գործակցության հեռանկարում Կոնդի վերակառուցումն առանցքային կլինի Տիգրան Ավինյանն ու Գրեգորի Դուսեն այցելել են պատմական թաղամաս

 Բաժնի այլ նյութերը
Դեգան, Սարյանն ու Ուրարտուն Մշակութային յուրացում՝ մեծերի թեթև ձեռքով
Սկանդալն Օսկարի երկրորդ անունն է Կինոաշխարհի ամենաքննարկվող մրցանակաբաշխության դեպքերն ու դեմքերը
---