ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՎԱՆԱԿԱՆՈՒԹՅԱՄԲ, ԻՐԱՆԸ ԳԱԶ ԿԱՐՏԱՀԱՆԻ ԵՎՐՈՊԱ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՏԱՐԱԾՔՈՎ
Թեհրանը եւ Կիեւը պայմանավորվում են գազատար խողովակի շինարարության երթուղու մասին:
Թեհրանում ավարտվեց Իրանի եւ Ուկրաինայի էներգետիկ համատեղ հանձնախմբի նիստը: Օրակարգի գլխավոր հարցը իրանական գազն Ուկրաինա արտահանելու հնարավորության քննարկումն էր: Հնարավոր տարբերակներից դիտվում էր Հայաստանի տարածքով գազատարի շինարարությունը:
Նիստում կողմերի պատվիրակությունները ղեկվարում էին Իրանի եւ Ուկրաինայի նավթային արդյունաբերության փոխնախարարներ Խադի Նեժադհոսեյնիանը եւ Սերգեյ Տիտենկոն, ովքեր նաեւ էներգետիկ համատեղ հանձնախմբի համանախագահներն են: Սա արդեն թվով երրորդ հանդիպումն էր: Կարծես թե այս անգամ կողմերը վերջնականապես համոզվեցին Իրան-Ուկրաինա գազատարի շինարարության նպատակահարմարության մեջ: Հարցն առայժմ դրա երթուղու եւ նախագծի ֆինանսավորման աղբյուրների հայթայթման մեջ է: Կիեւը հետաքրքրված է տարեկան ձեռք բերել 15 միլիարդ կուբամետր գազ: Սա ծավալ է, որի համար արժե գազատար կառուցել: Միաժանակ, լիովին ակնհայտ է, որ Եվրոպայի երկրները նույնպես դեմ չեն լինի ռուսական գազին այլընտրանք ունենալուն:
Իրանի նավթի նախարարության հասարակայնության հետ կապերի տեղեկատվության համաձայն` գազատարի շինարարության աշխատանքները սկսելու մասին վերջնական որոշումն արդեն ընդունվել է: Մայիսին որոշվել է Թեհրանում կրկին նիստ անցկացնել, որում արդեն կքննարկվեն նախագծի ֆինանսավորման հարցը եւ նախատեսվող աշխատանքների գրաֆիկը: Բացառված չէ, որ այդ հանդիպումը կամփոփվի կոնսորցիումի ստեղծմամբ: Առայժմ խիստ մշոշոտ է այն հարցը, թե ովքեր կդառնան դրա համահիմնադիրները: Պատճառը Միացյալ Նահանգների եւ Իրանի միջեւ աճող հակամարտությունն է: Այնուհանդերձ, ակնհայտ է, որ իրանական գազով եվրոպացիների հետաքրքրվածությունը տարեցտարի աճում է: Այժմյան ամենակարեւոր հարցը, թերեւես, նախագծին եվրոպական երկրների մասնակցությունն է, քանի որ ուկրաինացիների եւ իրանցիների համար խիստ դժվար կլինի անհրաժեշտ ռեսուրսներն ինքնուրույն հայթայթելը: Նախնական հաշվարկներով գազատարի շինարարությունը կարժենա մոտ հինգ միլիարդ դոլար:
Իրանական մամուլում հիշատակվում է խողովակի անցկացման երկու հնարավոր տարբերակ: Երկուսն էլ` Երեւանով: Առաջինը` Իրան-Հայաստան-Վրաստան-Ռուսաստան-Ուկրաինա, իսկ երկրորդը` Իրան-Հայաստան-Վրաստան-Սե ծով-Ուկրաինա: Իհարկե, առաջինն ավելի էժան կարժենա: Սակայն դրա իրականացումը հակադրվում է Ռուսաստանի դիրքորոշմանը, որը չի կարողանում հաշտվել այն մտքի հետ, որ եվրոպական գազի շուկայում մրցակից կհայտնվի: Մոսկվան նախագծի իրականացմանը կխոչընդոտի այնքան ժամանակ, մինչեւ չհամոզվի, որ խողովակն ամեն դեպքում կանցկացվի: Այդ պարագայում Ռուսաստանին ավելի շահավետ կլինի իր տարածքը տրամադրել, որպեսզի գոնե վերահսկողություն ունենա երկնագույն հոսքի վրա:
Իրանական աղբյուրների տեղեկատվությունից կարելի է ենթադրել, որ հանդիպման ընթացքում չի քննարկվել խողովակը Հայաստանին շրջանցելով անցկացնելու տարբերակը: Չնայած սկզբնական փուլում նման խոսակցություններ գնում էին, ընդ որում` բավականին ակտիվ: Հիշեցնենք, որ, չգիտես ինչու, Վրաստանը նախընտրեց իրանական գազը ստանալ ոչ թե Հայաստանի, այլ` Ադրբեջանի տարածքով: Բավականին գումարներ էին առանձնացվել խորհրդային շրջանում կառուցած գազատարի վերակառուցման համար: Նախատեսվում է, որ արդեն գարնան վերջին վրաց-ադրբեջանական հատվածը շահագործման կհանձնվի: Բացի այդ, ամռան վերջում Անկարայում Իրանի առաջին փոխնախագահ Մոհամմադրեզ Արեֆի եւ Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեբ Էրդագոնի միւեջ բանակցությունների ժամանակ նախնական պայմանավորվածությունն էր ձեռք բերվել Թուրքիայի տարածքով գազի տրանզիտի վերաբերյալ: Խիստ կարեւոր է, որ Իրանի եւ Ուկրաինայի էներգետիկ համատեղ հանձնախմբի վերջին նիստում ոչ ադրբեջանական, եւ ոչ էլ թուրքական երթուղիները չեն քննարկվել: Այսպիսով, բավականաչափ հիմքեր կան հուսալու, որ Իրան- Եվրոպա գազատարի շահագործման դեպքում Հայաստանը կդառնա տարանցիկ երկիր:
Ինչպես հայտնի է, Իրան-Հայաստան կառուցվող գազատարը նախատեսված չէր տրանզիտի համար: Սա նշանակում է, որ Իրան-Եվրոպա գազատարի շինարարության մասին վերջնական որոշում կայացնելու դեպքում անհրաժեշտ կլինի նոր խողովակ անցկացնել: Հայաստանի էներգետիկայի նախարար Արմեն Մովսիսյանը վերջերս հայտարրել է, որ դա դժվարույթուններ չի առաջացնի: «Եթե տրանզիտի խնդիր դրվի, կարելի է զուգահեռ խողովակ անցկացնել հենց նույն երթուղով»,- հայտարարել է նա: Հատկանշական է, որ արդեն հաստատված երթուղով գազատարի շինարարությունն ավելի էժան կարժենա, քան եթե նորից մշակվեր երթուղին: Դա թույլ կտա օգտագործել գործող ենթակառույցները:
Մոսկվան այժմ հակվում է «Իրան-Հայաստան» նախագծին իր մասնակցության օգտին, սակայն կտրականապես դեմ է դեպի Ուկրաինա խողովակի շինարարությանը: Լիովին հասկանալի հատուկ հանգամանքները ստիպում են Հայաստանին առայժմ չմասնակցել Իրան-Եվրոպա գազատարի շինարարությանը վերաբերող քննարկումներին: Այդ հարցի նախաձեռնությունը Թեհրանինը եւ Կիեւինն է, ինչպես նաեւ` եվրոպական մայրաքաղաքներինը: Նրանք էլ եւ պետք է իրենց վրա վերցնեն ամբողջ պատասխանատվությունը: Սակայն հասկանալի է, որ Երեւանը խիստ շահագրգրռված է նախագծի հաջողությամբ, որն իրեն բավականին լուրջ աշխարհաքաղաքական առավելություններ է խոստանում:
Արտյոմ Երկանյան
Իրանի նավթի նախարարության հասարակայնության հետ կապերի տեղեկատվության համաձայն` գազատարի շինարարության աշխատանքները սկսելու մասին վերջնական որոշումն արդեն ընդունվել է: Մայիսին որոշվել է Թեհրանում կրկին նիստ անցկացնել, որում արդեն կքննարկվեն նախագծի ֆինանսավորման հարցը եւ նախատեսվող աշխատանքների գրաֆիկը: Բացառված չէ, որ այդ հանդիպումը կամփոփվի կոնսորցիումի ստեղծմամբ: Առայժմ խիստ մշոշոտ է այն հարցը, թե ովքեր կդառնան դրա համահիմնադիրները: Պատճառը Միացյալ Նահանգների եւ Իրանի միջեւ աճող հակամարտությունն է: Այնուհանդերձ, ակնհայտ է, որ իրանական գազով եվրոպացիների հետաքրքրվածությունը տարեցտարի աճում է: Այժմյան ամենակարեւոր հարցը, թերեւես, նախագծին եվրոպական երկրների մասնակցությունն է, քանի որ ուկրաինացիների եւ իրանցիների համար խիստ դժվար կլինի անհրաժեշտ ռեսուրսներն ինքնուրույն հայթայթելը: Նախնական հաշվարկներով գազատարի շինարարությունը կարժենա մոտ հինգ միլիարդ դոլար:
Իրանական մամուլում հիշատակվում է խողովակի անցկացման երկու հնարավոր տարբերակ: Երկուսն էլ` Երեւանով: Առաջինը` Իրան-Հայաստան-Վրաստան-Ռուսաստան-Ուկրաինա, իսկ երկրորդը` Իրան-Հայաստան-Վրաստան-Սե ծով-Ուկրաինա: Իհարկե, առաջինն ավելի էժան կարժենա: Սակայն դրա իրականացումը հակադրվում է Ռուսաստանի դիրքորոշմանը, որը չի կարողանում հաշտվել այն մտքի հետ, որ եվրոպական գազի շուկայում մրցակից կհայտնվի: Մոսկվան նախագծի իրականացմանը կխոչընդոտի այնքան ժամանակ, մինչեւ չհամոզվի, որ խողովակն ամեն դեպքում կանցկացվի: Այդ պարագայում Ռուսաստանին ավելի շահավետ կլինի իր տարածքը տրամադրել, որպեսզի գոնե վերահսկողություն ունենա երկնագույն հոսքի վրա:
Իրանական աղբյուրների տեղեկատվությունից կարելի է ենթադրել, որ հանդիպման ընթացքում չի քննարկվել խողովակը Հայաստանին շրջանցելով անցկացնելու տարբերակը: Չնայած սկզբնական փուլում նման խոսակցություններ գնում էին, ընդ որում` բավականին ակտիվ: Հիշեցնենք, որ, չգիտես ինչու, Վրաստանը նախընտրեց իրանական գազը ստանալ ոչ թե Հայաստանի, այլ` Ադրբեջանի տարածքով: Բավականին գումարներ էին առանձնացվել խորհրդային շրջանում կառուցած գազատարի վերակառուցման համար: Նախատեսվում է, որ արդեն գարնան վերջին վրաց-ադրբեջանական հատվածը շահագործման կհանձնվի: Բացի այդ, ամռան վերջում Անկարայում Իրանի առաջին փոխնախագահ Մոհամմադրեզ Արեֆի եւ Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեբ Էրդագոնի միւեջ բանակցությունների ժամանակ նախնական պայմանավորվածությունն էր ձեռք բերվել Թուրքիայի տարածքով գազի տրանզիտի վերաբերյալ: Խիստ կարեւոր է, որ Իրանի եւ Ուկրաինայի էներգետիկ համատեղ հանձնախմբի վերջին նիստում ոչ ադրբեջանական, եւ ոչ էլ թուրքական երթուղիները չեն քննարկվել: Այսպիսով, բավականաչափ հիմքեր կան հուսալու, որ Իրան- Եվրոպա գազատարի շահագործման դեպքում Հայաստանը կդառնա տարանցիկ երկիր:
Ինչպես հայտնի է, Իրան-Հայաստան կառուցվող գազատարը նախատեսված չէր տրանզիտի համար: Սա նշանակում է, որ Իրան-Եվրոպա գազատարի շինարարության մասին վերջնական որոշում կայացնելու դեպքում անհրաժեշտ կլինի նոր խողովակ անցկացնել: Հայաստանի էներգետիկայի նախարար Արմեն Մովսիսյանը վերջերս հայտարրել է, որ դա դժվարույթուններ չի առաջացնի: «Եթե տրանզիտի խնդիր դրվի, կարելի է զուգահեռ խողովակ անցկացնել հենց նույն երթուղով»,- հայտարարել է նա: Հատկանշական է, որ արդեն հաստատված երթուղով գազատարի շինարարությունն ավելի էժան կարժենա, քան եթե նորից մշակվեր երթուղին: Դա թույլ կտա օգտագործել գործող ենթակառույցները:
Մոսկվան այժմ հակվում է «Իրան-Հայաստան» նախագծին իր մասնակցության օգտին, սակայն կտրականապես դեմ է դեպի Ուկրաինա խողովակի շինարարությանը: Լիովին հասկանալի հատուկ հանգամանքները ստիպում են Հայաստանին առայժմ չմասնակցել Իրան-Եվրոպա գազատարի շինարարությանը վերաբերող քննարկումներին: Այդ հարցի նախաձեռնությունը Թեհրանինը եւ Կիեւինն է, ինչպես նաեւ` եվրոպական մայրաքաղաքներինը: Նրանք էլ եւ պետք է իրենց վրա վերցնեն ամբողջ պատասխանատվությունը: Սակայն հասկանալի է, որ Երեւանը խիստ շահագրգրռված է նախագծի հաջողությամբ, որն իրեն բավականին լուրջ աշխարհաքաղաքական առավելություններ է խոստանում:
Արտյոմ Երկանյան
