Ա. Պապյան. Վիլսոնի նպատակն էր ստեղծել Հայաստանի Հանրապետության իրավունքների մնայուն իրավական հիմքեր

PanARMENIAN.Net - Այն, որ ԱՄՆ սենատը մերժելու էր Հայաստանի մանդատի ստանձնումը՝ ակնհայտ էր բոլորին, թերևս առաջին հերթին՝ ԱՄՆ նախագահ Վուդրո Վիլսոնին: Փորձառու իրավաբան Վիլսոնի համար պարզ էր, որ անգամ քաղաքական կամքի առկայության դեպքում բացակայում էր իրավական հիմքը, որը ԱՄՆ-ին թույլ կտար ստանձնել Հայաստանի մանդատը, քանի որ մանդատային համակարգը խարսխված էր Ազգերի լիգայի կանոնադրության 22-րդ հոդվածի վրա: Նման կարծիք է հայտնել «Մոդուս վիվենդի» կենտրոնի ղեկավար Արա Պապյանը «ԱՄՆ սենատի կողմից Հայաստանի մանդատի քննարկման իրավական հետևանքների և հարակից հարցերի շուրջ» հոդվածում: Այսինքն, միայն այն երկրներն էին կարող ստանձնել որևէ մանդատ, ովքեր մինչ այդ արդեն ընդունել էին հիշյալ Կանոնադրությունը կամ համընթաց պիտի ընդունեին: Ըստ այդմ, քանզի ԱՄՆ սենատը մինչ այդ հավանության չէր արժանացրել Ազգերի լիգայի կանոնադրությունը, ցանկության դեպքում անգամ, իրավական հիմքերի բացակայության պատճառով, չէր կարող ստանձնել Հայաստանի մանդատը, ասվում է հոդվածում:

«Հետևաբար, ինչո՞ւ էր Վիլսոնը 1920թ. մայիսին սենատ բերում Հայաստանի մանդատի հարցը, ինչո՞ւ էր հարվածի տակ դնում սեփական վարկը: Այդ քայլը բացատրել «պատմության մեջ բարի գործ կատարած մարդու անուն թողնելու» ցանկությամբ առնվազն անհամոզիչ է: Ընդհանրապես, Վիլսոնը պատմության մեջ մնալու առումով հայերի հույսին չէր, քանի որ Ազգերի լիգայի գաղափարի ջատագովության համար արդեն իսկ արժանացել էր 1919թ.-ի Նոբելյան խաղաղության մրցանակին: Իսկ միգուցե այդ քայլն արդարացվա՞ծ էր, և նպատակը ոչ թե մանդատի ընդունումն էր, այլ այդ հարցի ինքնին քննարկումը:

Հիշենք ինչ վիճակ էր տիրում 1920թ. մայիսին Հարավային Կովկասում: Բոլշևիկյան 11-րդ բանակը 1920թ. ապրիլի վերջին արդեն գրավել էր Ադրբեջանը: Մայիսին Հայաստանում առաջին հեղաշրջման փորձն էր արվել: Անկախ Հայաստանի օրերը հաշված էին: Ժամանակի ամերիկյան դիվանագիտական գրագրությունը միանշանակորեն ցույց է տալիս, որ ամերիկացիները լիովին տեղեկացված էին ստեղծված իրավիճակի մասին»,-ասվում է հոդվածում:

Հեղինակը նշում է, որ Վուդրո Վիլսոնն իրատես քաղաքական գործիչ էր և ստեղծված իրավիճակում նրա գործողությունները հետապնդում էին հիմնականում մի նպատակ՝ հնարավորինս ստեղծել և կայացնել Հայաստանի Հանրապետության իրավունքների մնայուն և անսասան իրավական հիմքեր, այն հույսով, որ մի օր Հայաստանի Հանրապետությունը կվերագտնի իր անկախությունը և կկարողանա սեփական իրավունքներին տեր կանգնել՝ ապավինելով նշյալ հիմքերին: Հենց այս տրամաբանության մեջ պետք է դիտարկել նաև Հայաստանի Հանրապետության և Թուրքիայի սահմանը որոշող Իրավարար վճռի կայացումը հայոց պետականության գոյության թեկուզև վերջին օրերին (22 նոյեմբերի, 1920թ.) և հատկապես այդ վճռի կնքումը Միացյալ Նահանգների պետական մեծ կնիքով:

Արա Պապյանը հիշեցնում է, որ Վուդրո Վիլսոնը նախագահ լինելուց առաջ նախ իրավագետ էր: Նա ԱՄՆ նախագահներից միակն է, որ գիտական աստճան ունի՝ այն էլ իրավագիտության դոկտորի կոչում: Որպես իրավագետ՝ Վիլսոնը լավ հասկանում էր, որ սենատում Հայաստանի մանդատի հարցի մուտքագրումը և քննարկումը պիտի սենատի մակարդակով և նրա կողմից ամրագրի այն դրույթները, որոնց վրա խարսխված է մանդատային համակարգը և որոնց հիման վրա մանդատի հարցը ենթակա է քննարկման: Ընդհանրապես մանդատների համար հիմք էր հանդիսանում Ազգերի լիգայի կանոնադրության 22-րդ հոդվածը: Այդ հոդվածը մասնավորապես արձանագրում է, որ մանդատները հաստատվում են «այն գաղութների և տարածքների վրա, որոնք վերջին պատերազմի հետևանքով դադարել են լինել այն պետությունների գերիշխանության տակ, որոնք նախկինում կառավարել են դրանք»:

«Այսինքն, մանդատ կարելի էր հաստատել միայն այն «գաղութների և տարածքների» նկատմամբ, որոնց վրայից արդեն իսկ վերացված էր նախկին գերիշխանությունը: Այսինքն, ԱՄՆ Սենատը, 1920թ. մայիսին քննության վերցնելով Հայաստանի մանդատի հարցը, այդ իսկ գործողությամբ, անկախ քվեարկության ելքից, հաստատում էր այն իրավական փաստը, որ խնդրո առարկա տարածքի վրայից վերցված էր թուրքական գերիշխանությունը (sovereignty): Հակառակ պարագային սենատը իրավասու չէր քննարկելու որևէ երկրի գերիշխանության ներքո գտնվող տարածքի կարգավիճակի հարց: Հիշյալ 22-րդ հոդվածի չորրորդ պարբերությունը մասնավորեցնում է, որ մանդատային համակարգը վերաբերում է նաև «որոշակի համայնքների, որոնք նախկինում պատկանել են Թուրքական կայսրությանը» (Certain communities formerly belonging to the Turkish Empire): Այսինքն, հստակեցված է երկու դրվագ. առաջինը՝ մանդատային համակարգը վերաբերում է նաև «Թուրքական կայսրությանը», և երկրորդ՝ Ազգերի լիգայի կանոնադրության ուժի մեջ մտնելու պահից (10 հունվարի, 1920թ.) և դրա հետևանքով, խնդրո առարկա տարածքների վրայից վերցված էին «Թուրքական կայսրության” տիտղոսն ու գերիշխանությունը» (title and sovereignty): Ամփոփելով կարող ենք ասել, որ ԱՄՆ նախագահ Վուդրո Վիլսոնի կողմից Հայաստանի մանդատի հարցի առաջադրումը, այնուհետև դրա քննարկումը և քվեարկությունը ԱՄՆ սենատում, անկախ քվեարկության ելքից, խնդրո առարկա տարածքի վրա թուրքական գերիշխանության բացակայության փաստի ամրագրում էր սենատի կողմից»,-ասվում է հոդվածում: