  Մուսթաֆա Այդին.1915 թվականի իրադարձությունները չպետք է խանգարեն հայ եւ թուրք հասարակությունների երկխոսությանը30 մայիսի 2008 PanARMENIAN.Net - Հայ-թուրքական հարաբերությունները, որ սառեցվեցին 1993 թվականին Թուրքիայի կողմից Հայաստանի հետ սահմանի փակմամբ, մինչ այժմ չեն կարգավորվել: Թուրքիան մի շարք նախապայմաններ է առաջարկում, որոնց Հայաստանը չի կարող համաձայնվել: Հայկական կողմը միշտ ընդգծել է, որ պատրաստ է հարաբերություններ հաստատել առանց որեւէ նախապայմանի: Փակուղային իրավիճակից դուրս գալու վերաբերյալ իր տեսակետը PanARMENIAN.Net-ին է ներկայացրել Անկարայի էկոնոմիկայի եւ տեխնոլոգիաների համալսարանի միջազգային հարաբերությունների դեպարտամենտի ղեկավար, պրոֆեսոր Մուսթաֆա Այդինը: Ինչի՞ վրա է հիմնվում Թուրքիայի արտաքին քաղաքականությունը տարածաշրջանում: Թուրքիայի արտաքին քաղաքականությունը Հարավային Կովկասի երկրների հանդեպ հիմնված է երկու հիմնական սկզբունքների վրա` երկրների տարածքային ամբողջականության եւ հարեւանների հետ նորմալ հարաբերությունների վրա: Թուրքիայի կառավարությունը ցանկանում է բարիդրացիական հարաբերություններ հաստատել ոչ միայն Վրաստանի ու Ադրբեջանի, այլ նաեւ Հայաստանի հետ: Փետրվարի 19-ին Հայաստանում անցած նախագահական ընտրությունները հույս են ներշնչում, որ հայ-թուրքական հարաբերությունների բարելավումը կշարժվի տեղից: Այսպես, համենայն դեպս, կարծում են Թուրքիայում: Այդ մասին են խոսում նաեւ ՀՀ նոր նախագահ Սերժ Սարգսյանի մտադրությունները: Թուրքական ԱԳՆ-ն գտնում է, որ հայ դիվանագիտությունը շատ «խորհրդային է», հնաոճ եւ անբեկում է: Մեր դիվանագիտությունն ավելի շուտ արեւմտյան ոճի է, որը ենթադրում է համատեղ քայլեր: Վանա լճի Ախթամար կղզու Սուրբ Խաչ եկեղեցու վերանորոգումը թուրքական կառավարության շատ լուրջ քայլ է, եւ մենք պատասխան քայլեր ենք սպասում Հայաստանի կողմից: Նման քայլերից մեկը Հայաստանի դիրքորոշման մեղմումն է Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման հարցում: Անկարան հոյակապ հասկանում է, որ մինչեւ հակամարտության կարգավորումը շատ կա, սակայն Հայաստանը կարող էր դուրս հանել իր զորքերը Ադրբեջանի 7 շրջաններից: Նման դեպքում, Թուրքիան անմիջապես կբացեր սահմանը, որը փակվել է 1993 թվականին: Մինչդեռ, Թուրքիայի ԱԳՆ-ն պատրաստ է հենց հիմա դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատել երկու երկրների միջեւ, սակայն թուրքական կառավարությունը լուրջ ճնշման է ենթարկվում եւ այդ պատճառով նա դեռ պատրաստ չէ այդ քայլին: Այդուհանդերձ, ես վստահ եմ, որ Հայաստանի եւ Թուրքիայի հարաբերությունների բարելավումը մոտենում է: Հնարավո՞ է արդյոք հայ-թուրքական հարաբերությունների բարելավում տեսանելի ապագայում Թուրքիան Հայաստանից բարդ հարաբերություններ է ունեցել Հունաստանի հետ, հատկապես Կիպրոսի հարցում: Հունաստանի հետ հարաբերությունների բարելավման հարցում մեծ դեր է խաղացել երկու երկրների քաղաքացիական հասարակությունը: Ես տեսնում եմ` ինչպես է աստիճանաբար նորմալանում Կիպրոսի հունական եւ թուրքական համայնքների երկխոսությունը, որ, վերջիվերջո, կղզին կդառնա միասնական: Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական հանրապետությունը միշտ ցանկացել է միանալ կղզու հունական հատվածին միասնական հունա-թուրքական Կիպրոս ստեղծելու համար: Վերջին ժամանակներում Թուրքիայի հետ հարաբերությունները բարելավելու հայերի թիվը աճել է: Պարզապես կան մի շարք հարցեր, որոնք մինչեւ հիմա համաձայնեցված չեն եւ դրանցից մեկը Հայաստանի կողմից ժամանակակից Թուրքիայի սահմանների ճանաչումն է 1921 թվականի Կարսի համաձայնագրով: Բնական է, կա նաեւ 1915 թվականի ողբերգության խդնիրը, որը շատերի կողմից Թուրքիայում ընդունվում է որպես ժամանակակից Թուրքիայի հետ բացարձակ որեւէ կապ չունեցող պատմություն: 1915 թվականի իրադարձությունները չպետք է խանգարեն հայ եւ թուրք հանրություններին խոսել միմյանց հետ: Ըստ իս, կա եւս մեկ ասպեկտ, որ խանգարում է երկխոսությանը: Չափազանց ծանր է խոսել սփյուռքահայերի հետ, որոնք պնդում են, որ Թուրքիան պարտավոր է ցեղասպանություն ճանաչել 1915 թվականի ողբերգական իրադարձությունները: Հայաստանի հայերն, ինչպես ինձ է թվում, ավելի հանդուրժող են եւ նրանց հետ ավելի հեշտ է լեզու գտնել: Սակայն սա իմ անձնական կարծիքն է: Թուրքիայի գլխավոր դատախազը հայցով դիմել է Սահմանադրական դատարան` ընդդեմ իշխող Արդարության եւ զարգացման կուսակցության (ԱԶԿ): Ի՞նչ եք կարծում, հնարավոր է, որ Թուրքիայում փակվի կամ կասեցվի իսլամիստական կուսակցության գործունեությունը: Ինչպես հայտնի է, հայցի համար հիմք է ծառայել ուսումնական հաստատություններում հիջաբ կրելու թույլտվությունը, ինչը հակասում է Թուրքիայի Սահմանադրությանը: Մենք դեռեւս չգիտենք, թե ինչ որոշում կկայացնի ՍԴ-ն: Գլխավոր դատախազությունը հայցի քննությունը կսկսի հունիսի սկզբին: ԱԶԿ-ին մեղադրում են Թուրքիան իսլամիստական ճանապարհով տանելու համար, այլ ոչ թե աշխարհիկ, ինչը փաստորեն հակասում է Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրքի գաղափարներին: Կուսակցությունը փակելու հավանականությունը բավականին մեծ է: Կա մի քանի սցենար: Կուսակցությունն ընդհանրապես կարող է փակվել, նախագահ Աբդուլլահ Գյուլին եւ վարչապետ Ռեջեփ Էրդողանին կարող են արգելել զբաղվել քաղաքական գործունեությամբ: Դա ծայրահեղ միջոցն է: ԱԶԿ-ն կարող է փոխել անվանումը, ինչպես դա արդեն եղավ 80-ականներին, երբ արգելվեց Ռեֆաղ կուսակցությունը: Այդ դեպքում, Թուրքիային սպասում են նոր խորհրդարանական ընտրություններ: Դեռեւս վաղ է գուշակել, թե ինչով կավարտվի այս ամենը: Թուրքիայի խորհրդարանը փոփոխություններ է կատարել ՔՕ տխրահռչակ 301-րդ հոդվածում, որով քրեական պատասխանատվություն է նախատեսվում այլակարծության համար: Որքանո՞վ են այդ փոփոխությունները համապատասխանում Թուրքիայի որդեգրած եվրաինտեգրման կուրսին: 301-րդ հոդվածում կատարվեցին փոփոխություններ: Ճիշտ է, ըստ եվրոպացի եւ թուրք փորձագետների, դրանք էական չեն: Սակայն եկեք չմոռանանք, որ նման տիպի օրենքները միանգամից չեն փոխվում, առավել եւս չեղյալ հայտարարվում: Դա տեւական գործընթաց է: Ինչ վերաբերում է ԵՄ-ին Թուրքիայի անդամակցության հավանականությանը, ապա ես չէի ասի, թե երկրի բնակչությունը դա ցանականում է: Ըստ սոցիոլոգիական հարցումների 2005թ. դեկտեմբերին Եվրամիությանը Թուրքիայի անդամակցությանը կողմ էր բնակչության 75 տոկոսը, իսկ 2007-ի նոյեմբերին` ընդամենը 42 տոկոսը, եւ այդ թիվն էլ է նվազում: Կան նաեւ բազում այլ պատճառներ, թե ինչու Թուրքիան այլեւս այդքան էլ չի ձգտում անդամակցել ԵՄ-ին: Մեր երկիրը ՆԱՏՕ-ի անդամ է, մենք հիանալի հարաբերություններ ունենք ԱՄՆ-ի, Իսրայելի, Ռուսաստանի հետ: Այդ առումով Թուրքիան կարող է տարածաշրջանային տերություն դառնալ: |  Սյուժեներ Այլ հարցազրույցներ Վերջին լուրեր Կիրանցի ղեկավարը՝ Փաշինյանի հետ Երևանում հանդիպելու առաջարկի մասին. Դեռ չենք որոշել  Վարչապետի աշխատակազմից ասել են, որ տեղեկություն չունենՂազախստանի ԱԳՆ․ Միջնորդության մասին խոսք չկա՝ բանակցելու են բացառապես ՀՀ-ն ու Ադրբեջանը «Մենք լոկ բարի կամքի ծառայություն ենք տրամադրում՝ այսպես կոչված good offices»,– ասել է նաՕդի ջերմաստիճանն մայիսի 2–ից կնվազի 7-10 աստիճանով Քամին՝ հարավարևելյան՝ 2-5մ/վ, ամպրոպի ժամանակ սպասվում է քամու ուժգնացում«Հայաքվեի» կոչը՝ միասնական ճակատ ձևավորել, կառավարությանն անվստահություն հայտնելու գործընթաց նախաձեռնել Նաև է կոչ է արվել իշխանական պատգամավորներին դուրս գալ «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցությունից |
Ուշադրության կենտրոնում
Հոդվածներ. Հայաստան և աշխարհ
