Փերինչեքն ընդդեմ Շվեյցարիայի. Ի՞նչ է նշանակում ՄԻԵԴ դատավճիռը

PanARMENIAN.Net - Արդյո՞ք դատարանի ընդունած վճիռն Օսմանյան կայսրությունում 1915 թվականին հայերի կոտորածի ցեղասպանություն լինելու կամ չլինելու վերաբերյալ գնահատական է տալիս:

Ոչ: ՄԻԵԴ-ն ընդգծում է, որ, ի տարբերություն միջազգային քրեական դատարանների, չունի հարցի վերաբերյալ իրավաբանորեն պարտադրող հայտարարություններ անելու ոչ պարտավորություն, ոչ իրավասություն: Ի տարբերություն այս ձևակերպման, ՄԻԵԴ 2013 թ. դեկտեմբերի 17-ի վճռի համաձայն՝ «զգայուն և հակասական բնույթ կրող հարցերի ազատ քննարկման իրավունքի ազատ իրականացումը կարծիք արտահայտելու ազատության հիմնարար չափանիշներից է, և դրա միջոցով հանդուրժողական, բազմակարծությունն ապահովող ու ժողովրդավարական հասարակությունը տարբերվում է ամբողջատիրական և բռնատիրական ռեժիմներից»: Բազմաթիվ իրավաբանների համոզմամբ՝ ՄԻԵԴ-ը, որոշակիորեն սահմանազանցելով իր գործառույթները, 2013-ի դեկտեմբերի 17-ի վճռում փորձել էր տարբերակում մտցնել Հայոց ցեղասպանության և հրեական Հոլոքոստի միջև` նշելով, որ վերջինի պատմական եղելությունն ապացուցված է մի շարք անհերքելի փաստերով, ինչպես, օրինակ՝ գազային խցերի առկայությամբ:

Արդյո՞ք դատարանը եզրակացրեց, որ Փերինչեքի հայտարարությունները ցեղասպանության ժխտում են:

Ոչ: Դատարանը նպատակ չէր հետապնդում պարզելու՝ արդյոք կարելի է որակել Փերինչեքի հայտարարությունները որպես ցեղասպանության հերքում կամ շվեյցարական արդարադատության հետապնդած նպատակների համար արդարացում: Այնուամենայնիվ, Փերինչեքի հայտարարությունները Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի (ազատ արտահայտվելու իրավունքի) խախտելու վերաբերյալ դատարանի քննության կարևոր բաղադրիչն էին: Դատարանը նաև ընդգծել է, որ «Փերինչեքը արհամարհանք կամ ատելություն չի արտահայտել 1915 թվականի իրադարձությունների զոհերի նկատմամբ»:

Ինչու ՞ է դատարանը համարել, որ խախտվել է Փերինչեքի արտահայտվելու ազատությունը:

Դատարանը եզրակացրել է, որ հայկական համայնքի իրավունքները պաշտպանելու համար Փերինչեքին քրեականորեն պատժելու անհրաժեշտություն չկար: Այս եզրակացությանը դատարանը եկել է՝ հաշվի առնելով մի քանի հիմունքներ, ներառյալ հետևյալը. Փերինչեքի հայտարարությունները կապ ունեին հանրային հետաքրքության խնդրի հետ և դրանք հեռու էին ատելության կամ անհանդուրժողականության կոչ լինելուց: Շվեյցարիան չուներ նման հայտարարությունները քրեականացնելու միջազգային օրենքի պարտավորություն: Միջամտությունը Փերինչեքի խոսքի ազատության իրավունքին քրեական դատապարտման ձևով է եղել, նշում է դատարանը: Իր բացատրությունում դատարանը նշում է, որ «հավասարակշռված մոտեցում է ցուցաբերել հայերի արժանապատվության հանդեպ հարգանքի պահպանման անհրաժեշտության (Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 8-րդ հոդված), և Փերինչեքի խոսքի ազատության իրավունքի պահպանման անհրաժեշտության միջև (Կոնվենցիայի 10-րդ հոդված)»:

Արդյո՞ք վճիռը նշանակում է, որ պետությունները չեն կարող արգելել ցեղասպանության ժխտումը:

Ոչ: Դատարանն իր բացատրությունում նշում է, որ իրենից չէր պահանջվում որոշել, թե արդյոք սկզբունքորեն արդարացված է ցեղասպանությունների կամ այլ պատմական իրողությունների ժխտման քրեականացումը: ՄԻԵԴ-ն ընդգծում է, որ միայն իրավասու էր վերանայելու, թե արդյոք շվեյցարական քրեական օրենսգրքի կիրառումը համապատասխանել է 10-րդ հոդվածին կոնկրետ Փերինչեքի դեպքի համար:

Չկա՞ արդյոք այս դատավճռի ու Հոլոքոսթի ժխտման դեպքերի վերաբերյալ դատավճիռների միջև հակասություն

ՄԻԵԴ-ը նշում է, որ դատավճիռը ոչինչ չի փոխում դատարանի՝ Հոլոքոստը ժխտող արտահայտություններին տրված գնահատականի մեջ: Դատարանը և նախկին հանձնաժողովը քննել են 10-րդ հոդվածին առնչվող՝ Հոլոքոստը կամ նացիստական հանցագործությունները ժխտող մի շարք դեպքեր, բոլորը՝ Ավստրիայի, Բելգիայի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի դեմ, և նման դեպքերում բոլոր հայցադիմումներն անընդունելի հայտարարել: Նման մոտեցումը դատարանը պայմանավորում է նրանով, որ Հոլոքոստի ժխտողականությունը հատկապես վտանգավոր է երկրներում, որոնք իրենց վրա զգացել են նացիստական սարսափները և որոնք բարոյական պատասխանատվություն ունեն հեռու մնալու մասսայական վայրագություններից, որոնք իրենք են իրականցրել կամ դրդել, կամ, ի թիվս այլ բաների, քրեականացրել դրանց ժխտումը: Ի հակադրություն այդ օրինակի, Շվեյցարիայի և Օսմանյան կայսրությունում տեղի ունեցած իրադարձությունների միջև ուղիղ կապ չի եղել:

Ինչպե՞ս է վճռին արձագանքել Երևանը

Դրական: «Դողու Փերինչեքն ընդդեմ Շվեյցարիայի» գործով Հայաստանի կառավարության՝ Եվրոպական դատարան ներկայացված բոլոր պահանջները բավարարվել են, հայտարարում է գլխավոր դատախազությունը:Գործին մասնակցելով երրորդ կողմի կարգավիճակում՝ ՀՀ-ն ակնկալում էր, որ Եվրոպական դատարանի վճռից բացառվեն որևէ կերպ Հայոց ցեղասպանության փաստը կասկածի տակ առնող ձևակերպումներ: ՄԻԵԴ-ը նշել է, որ այս գործով դատարանի խնդիրը չէ որոշելու՝ արդյոք Օսմանյան կայսրությունում 1915-ին հայ ժողովրդի նկատմամբ կատարված զանգվածային կոտորածներն ու տեղահանումները կարող են որակվել ցեղասպանություն, թե՝ ոչ: Դատարանը վճռում նաև արձանագրել է, որ հայերն ունեն իրենց և իրենց նախնիների արժանապատվության հանդեպ հարգանքի իրավունք, այդ թվում՝ այն շրջանակում, որն առնչվում է Ցեղասպանության հետևանքով վնաս կրած հայկական համայնքի ինքնությանը:

Ինչպե՞ս է վճռին արձագանքել Անկարան

Դրական: Իշխող Արդարության և զարգացման կուսակցության փոխնախագահ Մեվլութ Չավուշօղլուն Al Jazeera-ին հայտարարել է, որ տեղի ունեցածն իսկական դատավարություն էր, որն ընթացել է իրավական, ոչ թե քաղաքական սկզբունքներով: «ՄԻԵԴ-ը ժողորվդավարության և մարդու իրավունքների տունն է, որոնք ներառում են նաև արտահայտվելու ազատության իրավունքը: Այս առումով, արդյունքը բնականոն է: Եվրոպական երկրները, որոնք հայտարարում են ժողովրդական արժեքների մասին, խոսքի ազատությունը սահմանափակող օրենքներ են ընդունել, այդ թվում, «այսպես կոչված հայերի ցեղասպանության մասին», - ասել է նա՝ հայտարարելով, որ Թուրքիայում մարդիկ ազատ են հերքել կամ ընդունել ցեղասպանությունը:

Ինչպե՞ս է վճռին արձագանքել Շվեյցարիա-Հայաստան ասոցիացիան

Բացասաբար: Շվեյցարական դատարաններում գործի քննման ժամանակ հայցվոր կազմակերպությունը հայտարարել է, որ «խորապես ցնցված է» ՄԻԵԴ որոշումից: «Արտահայտման ազատությունը չի կարող օգտագործվել պատմությունը սրբագրելու, հատկապես առավելագույն սարսափելի հանցանքը՝ ցեղասպանությունը հերքելու կամ արդարացնելու համար»,- ասվում է հայտարարությունում: Միաժամանակ, կազմակերպությունը նշում է, որ որոշումը վերաբերում է միայն Փերինչեքի գործին, իսկ Շվեյցարիայի գործող հակառասիստական օրենսդրությունը, որն էլ պատիժ է սահմանում Ցեղասպանության հերքման համար, վճռին չի հակասում:

Ինչպե՞ս է վճռին արձագանքել Հայ Դատը

Դրական: Եվրոպայի հայ դատի գրասենյակը ողջունել է վճիռը: Ըստ Panorama.am, գրասենյակի հաղորդակցության պատասխանատու Բեդո Դեմիրճյանը Ստրասբուրգում ասել է՝ ողջունելի է հատկապես այն, որ Վերին պալատը փոխել է Ցեղասպանության վերաբերյալ Ստորին պալատի որոշումը: Նաև կարևոր է, որ ՄԻԵԴ-ն արձանագրեց հայերի՝ արժանապատվության և հարգանքի պաշտպանության իրավունքը:

Արդյո՞ք սա դատարանում 1915-ին հայերի դեմ իրագործված ջարդերի մասին հայտարարություններին վերաբերող առաջին գործն է:

Ոչ: Դատարանը քննել է Թուրքիայի դեմ հարուցված մի շարք գործեր՝ կապված այդ դեպքերի հետ: Մասնավորապես, դրանք հարուցել են մարդիկ, ովքեր դատապարտվել են Թուրքիայում 1915-ի դեպքերը ցեղասպանություն համարող հայտարարությունների համար կամ քննադատել կարծիքներ, որոնք, իբրև թե, համազոր էին 1915-ին ու դրան հաջորդող տարիներին իրականացված ջարդերը ժխտելուն: Մասնավորապես, «Գուջլուն ընդդեմ Թուրքիայի» 2009 թ. փետրվարի 10-ի Պալատի վճիռը, «Դինքն ընդդեմ Թուրքիայի», 2010-ի սեպտեմբերի 14-ի Պալատի վճիռը: