Տորթապատ Մոնա Լիզան և դոլարով խաչը

Տորթապատ Մոնա Լիզան և դոլարով խաչը

Վանդալիզմի զոհ դարձած արվեստի ամենահայտնի գործերը

«Մոնա Լիզա»-ի վրա տորթով հարվածը ևս մեկ հիշեցում էր, որ թանգարաններում անգամ ամենախիստ անվտանգային սահմանափակումների դեպքում արվեստի ոչ մի գործ ապահովագրված չէ:

PanARMENIAN.Net - Լուվրում վանդալն իսկական պերֆորմանս էր կազմակերպել, բայց սա արվեստի աշխարհի համար նոր բան չէ: PanARMENIAN.Net ը վերհիշել է վերջին հարյուրամյակում արվեստի գործերը վանդալիզմի ենթարկելու ամենահայտնի դեպքերից մի քանիսը:

Արվեստի ամենահայտնի գործերը վանդալիզմի ենթարկելը միշտ չէ, որ ինքնանպատակ է: Թեև սա որևէ կերպ չի արդարացնում վանդալիզմը, բայց երբեմն վանդալներն այդ կերպ փորձում են իրենց բողոքի ձայնը լսելի դարձնել: Մյուս կողմից, կան նաև դեպքեր, երբ վանդալը պարզապես հոգեբանական խնդիրներ ունի և նույնիսկ կարող է անմեղսունակ համարվել: «Մոնա Լիզա»-ն տորթապատած երիտասարդին տեղափոխել են հոգեբուժարան: Անգամ հստակ չէ, նրան կձերբակալե՞ն, թե՞ ոչ: Կեղծամով և անվասայլակով թանգարան այցելած երիտասարդը նախ փորձել է կոտրել կտավը, հետո տորթ է նետել և վարդի թերթիկներ շաղ տվել: Մի խոսքով՝ իսկական բեմականացում: Երիտասարդը հայտարարել է, որ այս կերպ հիշեցնում է, որ պետք է պաշտպանել երկիր մոլորակը և բողոքի ձայն է բարձրացնում այն նկարիչների դեմ, որոնք բավարար չափով չեն անդրադառնում բնապահպանական խնդիրներին:

«Մոնա Լիզա»-ին փրկեց զրահակայուն ապակին, բայց սա հայտնի կտավի դեմ վանդալիզմի միակ դեպքը չէ: Հետ գնանք մեկ դարից քիչ ավելի և սկսենք 1911 թվականից: Լուվրում աշխատող իտալացի տղամարդը 1991-ին դառնում է «դարի գողության» հեղինակը: Թանգարանից գողանում է կտավը, երկու տարի պահում իր տանը, հետո կտավի հետ վերադառնում հայրենիք՝ Իտալիա: Երբ երկու տարի անց բռնվում է, հայտարարում է, թե, ցանկանում էր հետ վերադարձնել իր երկրի ժառանգությունը: Իրականում, կան նաև տվյալներ, որ տղամարդը փորձում էր վաճառել կտավը:

«Մոնա Լիզա»-ի վրա վանդալիզմի դասական օրինակ տեղի ունեցավ 1956 թվականին, երբ կտավի վրա վանդալը մեծ քանակությամբ թթու լցրեց: Կտավը կրկին փրկվեց պաշտպանիչ ապակու շնորհիվ: Նույն տարում մեկ այլ վանդալ քարով հարվածեց կտավին: Այս անգամ ապակին կոտրվեց և դրա կտորները վնասեցին կտավը: Ավելի ուշ այն վերականգնվեց: 1974-ին «Մոնա Լիզա»-ն մեկնել էր շրջագայության Ճապոնիա: Տոկիոյի ազգային պատկերասրահում հաշմանդամ կինը կտավի ապակին ներկեց կարմիր գույնով: Սա բողոքի ձայն էր՝ թանգարանում հաշմանդամ մարդկանց համար բավարար պայմաններ չապահովելու դեմ: Տասնամյակներ անց՝ 2009 թվականին, Ֆրանսիայի քաղաքացիություն չստացած և այդ փաստից վրդովված ռուս կինը կտավի վրա մեկ բաժակ տակ սուրճ լցրեց: Այս անգամ ևս պաշտպանիչ ապակին փրկեց Դա Վինչիի ամենահայտնի կտավը:

Վերհիշենք արվեստի համաշխարհային գլուխգործոցները վնասելու մի քանի դեպք ևս: Ռեմբրանդտի «Գիշերային Դետք» կտավը 1991 թվականին դանակով փորձեց վնասել գործազուրկ խոհարարը: Տասնամյակներ անց՝ 1975-ին գործազուրկ ուսուցչին հաջողվեց դանակով տասնյակ գծեր անել և վնասել կտավը: Հետք պարզ դարձավ, որ վանդալը մեկ օր առաջ եկել էր թանգարան, բայց նրան ներս չէին թողել, որովհետև հասել էր աշխատանքային օրվա ավարտին: Տղամարդու մոտ հոգեկան խանգարում աշխատորոշվեց, նրան տեղափոխեցին հոգեբուժարան, որտեղ ընդամենը մեկ ամիսներ անց՝ 1976-ի ապրիլին նախկին ուսուցիչն ինքնասպան եղավ:

Վանդալիզմի զոհ է դարձել նաև Ռեմբրանդտի «Դանայա» կտավը: 1985-ին Էրմիտաժում անմեղսունակ ճանաչված տղամարդը նկարի վրա նախ ծծմբաթթու է նետել, հետո դանակով երկու անգամ կտրել է նկարը: 17-րդ դարի այս կտավի վերականգնման համար պահանջվել է 12 տարի:

Լինում են նաև դեպքեր, երբ ստեղծագործությունը վնասողները արվեստի մարդիկ են լինում: Օրինակ 1997-ին ռուս նկարիչ Ալեքսանդր Բրեները, Մալևիչի «Սպիտակ Խաչ» նկարի վրա կանաչ ներկով դոլարի նշանն ավելացրեց և սա որակեց որպես բողոք ընդդեմ արվեստի առևտրի: Բրեներին դատապարտեցին հինգ ամսով: Նկարիչ-վանդալը դատարանի դահլիճում հայտարարեց, որ իր քայլը ոչ թե վանդալիզմ էր, այլ Մալևիչի հետ երկխոսության փորձ:

Միքելանջելոյի «Պիետա»-ն, որտեղ պատկերված են սգացող Մարիամ Աստվածածինը և Քրիստոսի անշնչացած մարմինը, ևս ենթարկվել է վանդալիզմի: Կացինով քանդակը վնասող տղամարդը ընթացքում գոռացել է, թե ինքը Հիսուս Քրիստոսն է և հարություն է առել: 1972 թվականին տեղի ունեցած այս դեպքի և հարվածների հետևանքով արվեստի այս գործը մի քանի տեղից վնասվել է: Ավելի ուշ պարզվել է, որ վանդալը շատ վաղուց ապրում էր ֆանտազիաներով, թե ինքը Հիսուսն է: Նա նույնիսկ այդ մասին նամակ էր գրել Հռոմի Պապին: Տղամարդուն երկու տարի պահել են հոգեբուժարանում: Դուրս գալուց հետո էլ անմեղսունակ ճանաչված վանդալը չի պատժվել:

Վանդալիզմը կարող է նաև քաղաքական ենթատեքստ ունենալ: 1974-ին Պիկասոյի հակապատերազմական գլուխգործոց «Գեռնիկա» կտավի վրա Նյու Յորքում նկարիչ, այժմ նաև պատկերասրահների տնօրեն Թոնի Շաֆրազին օրը ցերեկով մտավ թանգարան, հայտարարեց, որ ինքը նկարիչ է և կտավի վրա կարմիր ներկով գրեց “KILL LIES ALL”: Սա բողոքի ակցիա էր այն որոշման դեմ, ըստ որի ամերիկացի լեյտենանտը, որը Վիետնամի պատերազմի ժամանակ Սոնգմիում զանգվածային սպանությունների մեղավորներից էր, ազատ էր արձակվում:

Որքան էլ պարադոքսալ հնչի, լինում են նաև դեպքեր, երբ արտիստներն իրենք են վանդալիզմի ենթարկում իրենց ստեղծագործությունները: Հայտնի են դեպքեր, երբ ոչնչացրել են կտավները, ինչ-որ փուլում հասկանալով, որ գոհ չեն արդյունքից: Ի դեպ, սրանից ապահովագրված չէր նույնիսկ Կլոդ Մոնեն: 1908 թվականին իր Փարիզյան ցուցահանդեսին պատրաստվելու ընթացքում Մոնեն դանակով ոչնչացնում է իր գործերից առնվազն 15-ը և հետաձգում ցուցահանդեսը: 21-րդ դարում սակայն, լինում են նաև դեպքեր, որ նկարի ոչնչացումը կարող է լրիվ հակառակ ազդեցությունը ունենալ և արտիստին մեծ հաջողություն բերել: Լոնդոնում աճուրդի ժամանակ 1.4 միլիոն դոլարով վաճառված ստեղծագործությունը վաճառքից վայրկյաններ հետո հատուկ սարքի միջոցով կտորների բաժանվեց: Բենքսիի «Կարմիր Փուչիկով Աղջիկը» «ինքնաոչնչացումից» հետո վերանվանվեց «Սերն Աղբարկղում» և միանգամից կրկնակի ավելացրեց ինքնարժեքը:

Նանե Մանուկյան
 Ամենաընթերցվողը բաժնում
Ի՞նչ է պլանավորում անել Netflix-ը՝ բաժանորդներին վերադարձնելու համար
«Երեք շիշ գինի»՝ նոր ձևաչափ առանց սահմանների
Գագոսյանի ճանապարհը՝ հոլիվուդյան ֆիլմի մոտիվներով
 Ուշադրության կենտրոնում
Երևան-Լիոն գործակցության հեռանկարում Կոնդի վերակառուցումն առանցքային կլինի

Երևան-Լիոն գործակցության հեռանկարում Կոնդի վերակառուցումն առանցքային կլինի Տիգրան Ավինյանն ու Գրեգորի Դուսեն այցելել են պատմական թաղամաս

 Բաժնի այլ նյութերը
Դեգան, Սարյանն ու Ուրարտուն Մշակութային յուրացում՝ մեծերի թեթև ձեռքով
Սկանդալն Օսկարի երկրորդ անունն է Կինոաշխարհի ամենաքննարկվող մրցանակաբաշխության դեպքերն ու դեմքերը
Մշակութային ճակատը Ինչպես է արվեստի աշխարհն արձագանքում ռուս-ուկրաինական պատերազմին
---