Հայաստանի Հանրապետությունն ու սփյուռքը պետք է հանդես գան միասնական դիրքերից

PanARMENIAN.Net - Արեւելյան Հայաստանի տարածքում Հայկական ԽՍՀ կազմավորումից հետո սկսվեց հայերի վերադարձը, ասենք այսպես, պայմանական հայրենիք: Մինչ 1936թ. Խորհրդային Հայաստան վերադարձան շուրջ 40 հազար հայեր տարբեր երկրներից: Հետպատերազմյան խորհրդային առասպելը ասում էր, որ խոսքը գնում է «բռնագաղթված հայերի հայրենադարձության մասին»: Հայոց ցեղասպանության թեման Ստալինի ժամանակ արգելքի տակ էր եւ բոլոր նրանք, ով խոսում էր դրա մասին, անհապաղ ժողովրդի թշնամի էր հայտարարվում եւ լավագույն դեպքում արտաքսվում էր Ալթայի երկրամաս կամ Սիբիր: Իրականում շատ երկրներում կար մեծ հայկական սփյուռք, որի մի մասը անկեղծորեն հավատում էր նոր, առավել արդար հետպատերազմյան աշխարհակառուցվածքին: Ավելին, սփյուռքի մի մասը կիսում էր կոմունիստական գաղափարները, հատկապես համեմատաբար աղքատ երկրներում` Ռումինիայում, Ֆրանսիայում, Հարավսլավիայում: Գալիս էին Իրանից, Իրաքից, ԱՄՆ-ից...

Գաղտնիք չէ, որ հենց կոմունիստներն էին հորդորում արտասահմանցի հայերին մեկնել Հայաստան: Դա հայրենադարձություն չէր, քանի որ Հայաստանը Հայկական ԽՍՀ սահմաններում երբեք չէր եղել նրանց նախնիների հայրենիքը` որոնք հիմնականում Արեւմտյան Հայաստանից էին: Վերաբնակեցման պատճառ էր նաեւ «Խորհրդային երկիր կառուցելու» ցանկությունը: Սկզբում նորեկների համար բացեցին կուսակցության առանձին շրջկոմ, քանի որ շատերն էին անդամակցում ՍՄԿԿ-ին: Ի դեպ, այդ հատուկ շրջկոմը գտնվում էր Երեւանի Զեյթուն թաղամասում եւ այդ վայրն մինչ այժմ «ռայկոմ» են կոչում...

Մինչ 1948թ. Հայաստան եկան շուրջ 100 հազար հայեր: 48-ին Ստալինը «խորհուրդ տվեց» Մալենկովին մտածել, չկան արդյոք հայրենադարձ հայերի շարքերում դիվերսանտներ..Հաջորդ իսկ օրը Մալենկովը զեկուցեց Սատլինին, թե, իբր, հայրենադարձ հայերը, Բաթումում իջնելով «Պոբեդա» շոգենավից, ռումբ են տեղադրել նավի վրա: Այդ պատրվակով հայերի հայրենադարձությունը դադարեցվեց եւ վերսկսվեց միայն Ստալինի մահից հետո: 19153թ. ի վեր վերադարձան եւս շուրջ 30 հազար հայեր:

19-րդ դարում ձեւավորված Անդրկովկաս վերադարռնալու հայերի ավանդույթը բավական երկար պահպանվեց նաեւ խորհրդային տարիներին: Ամբողջ խորհրդային շրջանում եղավ հայրենադարձության երեք հիմնական ալիք` 1921-36թթ. (42 հազար մարդ), 1946թ. (ամենամեծ ալիքը` 90-100 հազար մարդ) եւ 1962-1982թթ. (32 հազար մարդ): Առաջին հետպատերազմյան ալիքը կազմեցին հիմնականում Լիբանանի ու Սիրիայի, ինչպես նաեւ Իրանի, Հունաստանի ու Կիպրոսի հայերը: Այդ երկրներից էին եկածների շուրջ երկու երրորդը: Բավական զգալի էր նաեւ` մի քանի հազարական մարդ, նաեւ ներգաղթը Ֆրանսիայից, Եգիպտոսից, Բուլղարիայից, Ռումինիայից: Վերջին ալիքը 3/4 կազմված էր իրանահայերից: Հայ հայրենադարձների ընդհանուր թիվը խորհրդային տարիներին կազմեց շուրջ 180 հազար մարդ:

Սակայն հայրենադարձներին դյուրին չէր հարմարվել խորհրդային Հայաստանի պայմաններին, եւ հենց նրանց ու իրենց երեխաների շրջանում սկսեց աճել ԽՍՀՄ-ից հեռանալու ձգտումը: Առաջին իսկ հնարավորության դեպքում, 1956թ. առաջացավ եւ սկսեց ավելանալ հայկական արտագաղթի հոսքը` հիմնականում դեպի Արեւմուտք` Ֆրանսիա, ԱՄՆ, Ավստրալիա, Կանադա: 1956-1989թթ. հայ արտագաղթողների թիվը կազմեց շուրջ 77 հազար մարդ: Ճնշող մեծամասնությունը` շուրջ 80 տոկոսը ԱՄՆ մեկնեց:

Երկար ժամանակ նորանկախ Հայաստանում չէին խոսում սփյուռքի խնդիրների մասին: Նման լռութայն պատճառներն այնքան էլ հասկանալի չեն, եթե հաշվի առնենք, որ հենց սփյուռքի օգնության շնորհիվ էր, որ Հայաստանը կարողացավ դիմակայել: Հսկայական օգնություն է ցուցաբերում սփյուռքը նաեւ Լեռնային Ղարաբաղին: Սրանք բոլորին հայտնի բաներ են, սակայն չգիտես ինչու դրա մասին դեպքից դեպք են խոսում: Սակայն սառույցը կոտրվեց: Արդեն ստեղծվել է սփյուռքի նախարարություն, որը պետք է մերձեցնի Հայաստանի եւ ողջ հայկական սփյուռքի դիրքորոշումները, ինչն ինքնին դյուրին գործ չէ:Առաջին քայլն արված է` Հայաստանի սփյուռքի նախարար Հրանուշ Հակոբյանը ներղություն է խնդրել հայրենադարձ հայերից, որոնց 1946-48թթ. արտաքսեցին Ալթայի երկրամաս ու Սիբիր:

Ըստ վարչապետ Տիգրան Սարգսյանի, Հայաստանը սփյուռքի հետ որակապես այլ երկիր է, քան առանց նրա, եւ 21-րդ դարում ուղղակի անհնար է ուշադրություն չդարձնել այդ հանգամանքին: «Այսօր աշխարհը շատ արագ է փոփոխվում, եւ հանրապետության իշխանություններն իրավասու չեն սխալներ թույլ տալ հայրենադարձության գործում, որպեսզի մի քանի տարի անց կրկին ներողություն չխնդրեն սփյուռքի ներկայացուցիչներից»,-ասել է Տիգրան Սարգսյանն Երեւանում:

Հազիվ թե բոլոր հայերը ապրեն մեկ երկրում` դա անհնար է եւ հարկավոր էլ չէ: Առանց հզոր սփյուռքի անհնար է լուծել հայկական հարցերը, որի մեջ մտնում են ոչ միայն Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցը, այլ նաեւ այն օրենքների լոբբինգը, որոնք հնարավորություն կտան Հայաստանին զարգանալ տարածաշրջանային շրջափակման պայմաններում: Սակայն հարկ է նշել, որ հայկական լոբբիի ձայնը շատ ավելի զորեղ կլինի, եթե նա արտահայտի հայկական պետության տեսակետը, ինչպես, օրինակ, դա տեղի է ունենում Իսրայելի դեպքում: Դա դեռեւս չի ստացվում: ՀՀ-ն ինքն իրեն է գործում, սփյուռքը` ինքն իրեն, ինչը ներկա պայմաններում ուղղակի անթույլատրելի է: